Ας κάνουμε ένα βήμα πίσω προτού κάνουμε δύο βήματα μπροστά. Ας δεχθούμε ότι οι πίνακες ζωγραφικής με τον Ιησού γυμνό ή ένα σκύλο που ουρεί στα άμφια του Αρχιεπισκόπου είναι έργα Τέχνης. Με το «Ταυ» κεφαλαίο. Ας δεχθούμε ότι αυτά τα συγκεκριμένα έργα –δεν έχει σημασία εάν συμφωνούμε ή διαφωνούμε με το περιεχόμενό τους– αποτελούν μορφή έκφρασης ενός καλλιτέχνη και ως τέτοια, εξ ορισμού, δεν έχουν όρια. Ας δεχθούμε ακόμα ότι στην περίπτωση αυτή ισχύει η ρήση του Αμερικάνου φιλόσοφου Ρόναλντ Ντουόρκιν, που επικαλέστηκε και η υπουργός Δικαιοσύνης, ότι «όπου υπάρχει αμφιβολία, είμαστε υπέρ των προσωπικών ελευθεριών».
Με το ίδιο σκεπτικό, της άνευ ορίων ελευθερίας της έκφρασης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ας σκεφτούμε πώς θα αντιδρούσαμε εάν κάποιος έγραφε ποίημα με το οποίο υμνούσε την παιδοφιλία ή ζωγράφιζε πίνακα που απεικόνιζε ένα βιασμό; Θα τα απορρίπταμε ή όχι; Θα τα αποδεχόμασταν ως έργα τέχνης και ελευθερίας του λόγου; Θα αποδεχόμασταν το δικαίωμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας ή υπάρχει καμία αμφιβολία ότι θα τα στέλναμε στο πυρ το εξώτερον χωρίς δεύτερη κουβέντα;
Τα παραδείγματα είναι ακραία γιατί η ελευθερία της έκφρασης κρίνεται στα άκρα και όχι στη μέση οδό. Όση ανοχή και αν θέλει να επιδείξει μια κοινωνία στην καλλιτεχνική δημιουργία, όσο (εντός ή εκτός εισαγωγικών) προοδευτική και αν θέλει να ονομάζεται, βάζει όρια. Τα όρια δεν αφορούν την αισθητική του έργου, αν είναι καλογραμμένο ή καλαίσθητο, δεν αφορούν την κομματική ιδιότητα του καλλιτέχνη ή την πολιτική του οπτική, ούτε καν τα προσωπικά του δικαιώματα, αλλά αφορούν την ερμηνεία του έργου αυτού καθαυτού. Δεν έχει σημασία εάν συμφωνούμε ή διαφωνούμε με το περιεχόμενό του, αλλά έχει σημασία κατά πόσον το έργο ξεπερνά τα όρια της Ανοχής και του Μέτρου. Έχει σημασία εάν τα όρια της δημιουργίας και της ελευθερίας της έκφρασης φτάνουν στα όρια της Ύβρις. Έχει σημασία αν προσβάλλουν με τρόπο βίαιο τον πυρήνα της αξιοπρέπειας και του σεβασμού άλλων ανθρώπων, όπως συνέβη με τα έργα του καθηγητή που κυκλοφόρησαν δημοσίως.
Εάν τα έργα του ήταν αντικείμενο προσωπικής συλλογής, κανένας δεν θα είχε ασχοληθεί. Δεν ήταν. Το επιχείρημα ότι, επειδή οι πίνακες αναρτήθηκαν στο προσωπικό του προφίλ στο Facebook, αφορούν τον δημιουργό τους και μόνο, είναι τουλάχιστον αστείο. Ακόμα και τα νήπια γνωρίζουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα δημόσιο μέσο επικοινωνίας, ένας καφενές του διαδικτύου και όχι μια προσωπική διαδικτυακή γκαλερί. Από τη στιγμή λοιπόν που τα έργα εκτέθηκαν στη δημόσια σφαίρα, τίθεται και στη δημόσια κρίση, όπως ενδεχομένως επεδίωκε και ο ίδιος ο καλλιτέχνης.
Οι δε αναφορές στον… Γκρέκο ως μέτρο για την ελευθερία του καλλιτέχνη είναι (επιεικώς) ιεροσυλία. Ο Καζαντζάκης, ήδη καταξιωμένος συγγραφέας, δέχθηκε σφοδρή κριτική από ορισμένους κύκλους της Εκκλησίας και απειλήθηκε με αφορισμό (που τελικά δεν υλοποιήθηκε) για τα έργα του «Ο Τελευταίος Πειρασμός» και «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Αυτά, στην Ελλάδα του 1955. Η οποιαδήποτε σύγκριση με την Κύπρο του 2020 είναι εκτός τόπου και χρόνου. Δεν είναι όλα ίσα και όμοια. Ούτε προσφέρεται ο Καζαντζάκης ως φύλλο συκής για την πνευματική μας ένδεια και την πολιτιστική μας αμορφωσιά.
Η Τέχνη –είτε μας αρέσει, είτε όχι– έχει όρια. Όχι αυτά που βάζει η κομματική αισθητική, αλλά αυτά που θέτει η ελευθερία έκφρασης για να μην καταλήξει σε ασυδοσία. Αυτό, είναι το «αβάσταχτο κόστος της ελευθερίας», που θα ΄λέγε και η Υπουργός.
ΞΕΧΑΣΑΝ ΤΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ: Χρήζει.. ψυχιατρικής μελέτης το γεγονός ότι πολλοί απ’ όσους σήμερα κόπτονται για την ελευθερία της έκφρασης, ήθελαν να μπουκώσουν στους δημοσιογράφους το «γλωσσάρι» ή δίκαζαν τον ΠΙΝ και αρθρογράφους με βάση τις πολιτικές τους απόψεις. Α λα καρτ ευαισθησίες αναλόγως πολιτικής ιδεοληψίας. Έτσι εννοούν κάποιοι την ελευθερία της έκφρασης.
ΤΟ «ΕΘΙΜΟ»: Αν είναι «έθιμο» να πετούν… 17χρόνια παιδαρέλια κλεμμένες κότες και κουνέλια από τον εξώστη του σχολείου τους, ας εισηγηθεί η (κομματική) ΠΣΕΜ να το καθιερώσουμε και από του χρόνου να το κάνουμε σε όλα τα σχολεία. Και για να ‘χει παραπάνω ενδιαφέρον να πετάξουν και κανένα δίποδο. Δεν θα έχει πλάκα;
ΜΠΡΕΧΤ: «Είδα το παλιό να πλησιάζει, μα ερχόταν σα νέο. Σερνόταν πάνω σε καινούργια δεκανίκια που κανένας δεν είχε ξαναδεί και βρωμούσε νέες μυρωδιές σαπίλας που κανείς δεν είχε ξαναμυρίσει.»
ΤΟ ΑΣΧΕΤΟ: «Μπαμ ηκούσθη στον αέρα…»
Καλή Κυριακή και Αγία Υπομονή…
