Του Ιάκωβου Ιακώβου*

Αναντίλεκτα, βρισκόμαστε στο τέλος μιας εποχής και στην απαρχή μιας καινούριας. Η  κλιματική αλλαγή,  ένας όρος που ηχούσε ως κάτι μακρινό, κάτι το οποίο πιστεύαμε ότι θα αντιμετώπιζαν οι επόμενες γενιές, είναι πλέον μια πραγματικότητα. Είναι ξεκάθαρο πως ο πλανήτης μας αλλάζει και σύμφωνα με τους επιστήμονες αυτή η αλλαγή θα είναι ανεπιστρεπτί εάν δεν λάβουμε δραστικά και ρηξικέλευθα μέτρα σύντομα. Μακριά από τις όποιες κινδυνολογίες και υπερβολές για ένα μέλλον δυστοπικό, οι πρόσφατες mega-φωτιές στην Ελλάδα, την Τουρκία, την Ιταλία και την Ισπανία την ώρα που στην Μεσόγειο καταγράφoνται ιστορικά ψηλές θερμοκρασίες, δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνείας των στοιχείων των καιρών.

Όλα αυτά, ενώ η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος, η κατεξοχήν Επιτροπή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή,  εξέδωσε στις αρχές Αυγούστου την έκτη σε σειρά έκθεσή της.  Μια έκθεση η οποία είναι υπογεγραμμένη από 234 επιστήμονες προερχόμενους από 60 χώρες στην οποία, μεταξύ άλλων, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ακόμη και με δραματική μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα η θερμοκρασία του πλανήτη μας θα συνεχίσει να ανεβαίνει, αυξάνοντας την μέση θερμοκρασία κατά 1.5C στα επόμενα 20 χρόνια. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, την καταστροφή του κλίματος, την επιδείνωση των ακραίων καιρικών φαινομένων και την αύξηση της συχνότητας αυτών, με ανυπολόγιστες ζημιές για τον άνθρωπο και ειδικότερα τους ευάλωτους πληθυσμούς.

Κύριος υπαίτιος, οι ανθρωπογενείς εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, το μέσον δηλαδή το οποίο  έβγαλε τον άνθρωπο από την μιζέρια, την πείνα, την φτώχια, τις αρρώστιες,  είναι το ίδιο το οποίο απειλεί την ίδια του την ύπαρξη. Δυστυχώς, η κατά κεφαλήν μείωση του διοξειδίου του άνθρακα μέσω αλλαγής των διατροφικών μας συνήθειών ή άλλων προσωπικών μας επιλογών δεν δύναται να είναι αρκετή. Η οικουμενικότητα του προβλήματος που έχουμε να αντιμετωπίσουμε ως ανθρωπότητα, απαιτεί και οικουμενικότητα ως προς τα μέσα με τα οποία θα σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή. Αυτό μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό  εάν λάβει κανείς υπόψιν του ότι το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα εκπέμπονται από είκοσι πετρελαϊκές εταιρείες – στην πλειοψηφία τους κρατικές οντότητες.

Στην βάση αυτής της λογικής, ένας Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός μαζί με ακόμη εννιακόσιους Ολλανδούς πολίτες κατέθεσε μήνυση κατά της Ολλανδικής Κυβέρνησης το 2013 κατηγορώντας την ότι τα μέτρα που λαμβάνει για να μειώσει τις κρατικές εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, δεν είναι αρκετά. Ως αποτέλεσμα αυτής της αδράνειας της Κυβέρνησης και της καταστροφής του κλίματος, οι Ενάγοντες υποστήριξαν ότι το δικαίωμα στην ζωή και το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής τους, ήτοι τα Άρθρα 2 και 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καταπατήθηκαν. 

Σε μια ιστορική για την περιβαλλοντική νομολογία ημέρα, την  20η Δεκεμβρίου  2019, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ολλανδίας επικύρωσε την ορθότητα της απόφασης του Εφετείου της  Ολλανδίας. Όπως έκρινε το Δικαστήριο, τα μέτρα που  λάμβανε η Κυβέρνηση της Ολλανδίας κατά της κλιματικής αλλαγής δεν ήταν επαρκείς με αποτέλεσμα τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Εναγόμενων να καταπατούνται. Κάλεσε επίσης την Ολλανδική Κυβέρνηση να λάβει πιο θαρραλέα μέτρα για μείωση του περιβαλλοντικού της αποτυπώματος.

Επιπρόσθετα, σε μια δίκη-σταθμό, το Ολλανδικό πρωτόδικο δικαστήριο τον περασμένο Μάρτιο  έκρινε πως «η προστασία του κλίματος είναι ανθρώπινο δικαίωμα» και το οποίο ο Αγγλο-Ολλανδικός πετρελαϊκός κολοσσός Shell  καταπατεί αφού δεν συμμορφώνεται με την Συμφωνία του Παρισιού.  Ακόμη, το Ολλανδικό Δικαστήριο κάλεσε τον πολυεθνικό όμιλο να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα  κατά 45% μέχρι το 2030 σε σχέση με το 2019. Η ιστορικότητα και η πεμπτουσία αυτής της δίκης κρύβεται στο γεγονός ότι είναι  η πρώτη φορά που Δικαστήριο καταδικάζει ιδιωτική εταιρεία διότι παραβιάζει την Συμφωνία του Παρισίου – μία συμφωνία που συνομολογήθηκε και υπεγράφη μεταξύ κρατών.

Αν και η Shell έχει ήδη ανακοινώσει ότι θα εφεσιβάλει την απόφαση, αυτή η απόφαση δημιουργεί ένα ιστορικό προηγούμενο και ένα εξαιρετικό μομέντουμ για το δικαίωμα της προστασίας του κλίματος. Όπως έχει δηλώσει και ο καθηγητής νομικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Τομ  Βέτζερ ‘‘νομικά, οικονομικά και κοινωνικά η απόφαση είναι πολύ σημαντική’’ αφού στέλνει πολλαπλά μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις.

Πάνω απ’ όλα όμως, καταδεικνύει την ανάγκη λήψης περεταίρω μέτρων τα οποία θα αναγκάσουν τους μεγάλους ρυπαντές του πλανήτη στην μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα με απώτερο σκοπό την αναστροφή της κλιματική αλλαγής. Οι πρόσφατες πυρκαγιές στην Ελλάδα απέδειξαν για ακόμη μια φορά πόσο αδύναμος είναι ο άνθρωπος μπροστά στην δύναμη της φύσης και ότι τίποτα δεν πρέπει να θεωρείτε δεδομένο. Η κλιματική αλλαγή είναι μια πραγματικότητα που μας απειλεί και ως τέτοια πρέπει να την αντιμετωπίσουμε. Από την Διάσκεψη της Στοκχόλμης το 1972, όπου έκανε την εμφάνισή του για πρώτη φορά το δικαίωμα στην προστασία του περιβάλλοντος, μέχρι σήμερα, 110 χώρες το έχουν συνταγματικά αναγνωρίσει. 

Συνεπώς, η επίσημη αναγνώριση και υιοθέτηση του Δικαιώματος για προστασία του κλίματος στην Ευρωπαϊκή Συνθήκη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, κρίνεται επάναγκες αφού θα δώσει τα νομικά εφόδια που απαιτούνται για αναστροφή της κλιματική αλλαγής, και διασφάλιση της ομαλής διαβίωσης του ανθρώπου στον πλανήτη μας.

*O Ιάκωβος Ιακώβου είναι δικηγόρος με ειδίκευση στο Ναυτιλιακό και Ενεργειακό δίκαιο.