Γιαννάκη Λ. Ομήρου - Πρώην Προέδρου Βουλής των Αντιπροσώπων

Τον προσεχή Δεκέμβριο θα διενεργηθούν εκλογές στους Δήμους και τις Κοινότητες, εκτός απροόπτου. Ας αξιοποιηθεί αυτή η συγκυρία για ένα γόνιμο διάλογο. Τί είδους τοπική αυτοδιοίκηση θέλουμε στην Κύπρο;

>>> H offsite τώρα και στο Google News - Ακολουθείστε μας

Ένα υπαρκτό πρόβλημα που αφορά τις κοινωνίες, τους πολίτες, τον ίδιο τον ανθρώπινο πολιτισμό, συνδέεται με το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η τοπική αυτοδιοίκηση. Αυτό το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα πιεστικό στις σύγχρονες κοινωνίες, ειδικότερα στις ευρωπαϊκές στις οποίες ως Κύπρος μετέχουμε. Είναι το πρόβλημα  της κρίσης της πολιτικής, της μείωσης της αξιοπιστίας της ως διαδικασίας συμμετοχής των πολιτών στις υποθέσεις που τους αφορούν. Οι κεντρικές εκτελεστικές εξουσίες, οι συγκεντρωτικές διοικήσεις με τις πολλές και συχνά πολυδαίδαλες και γραφειοκρατικές διαδικασίες τους, μοιάζουν απόμακρες και ταυτόχρονα αποκρουστικά απεχθείς για τους πολίτες. Η επιστροφή λοιπόν της πολιτικής στο προσκήνιο και η επανασύνδεση της με τους πολίτες, προϋποθέτει τη συλλογική έκφραση και τη δράση της κοινωνίας. Και η δυνατότητα συμμετοχής των πολιτών σε κρίσιμες αποφάσεις, σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, πρέπει να είναι ο πρώτος στόχος μια συνολικής μεταρρύθμισης, με πρωτογενές κύτταρο την τοπική αυτοδιοίκηση.

Η αναβίωση κατά κάποιο τρόπο της εκκλησίας του Δήμου και η αυθεντική δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών προϋποθέτουν απαραίτητα στη νέα εποχή την ολόπλευρη ενίσχυση των θεσμών τοπικής αυτοδιοίκησης και τη δραστική αποδυνάμωση κάθε είδους συγκεντρωτικών εξουσιών.

Κι αυτό μπορεί να γίνει πράξη, γιατί ακριβώς οι θεσμοί αυτοδιοίκησης διακρίνονται από   την κεντρική εξουσία,  ως προς το ότι διαφοροποιούνται από μια παγερή και απόμακρη κεντρική εξουσία, αλλά και γιατί συνδέονται με την καθημερινή ζωή και τη συμβίωση των πολιτών.

Στην Κύπρο η τοπική αυτοδιοίκηση είναι ταλαιπωρημένη και ακόμα σημαντικά αποστερημένη από εξουσίες και μέσα για την επιτέλεση της περιορισμένης αποστολής της.

Η απουσία μιας μακράς δημοκρατικής παράδοσης, σαν αποτέλεσμα του διοριστικού συστήματος, τόσο στα χρόνια της αποικιοκρατίας, όσο και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στην περίοδο μετά την ανεξαρτησία, καθήλωσε τις δυνατότητες ανάπτυξης του θεσμού και της αναγόρευσης του σε κύτταρο λαϊκής κυριαρχίας και αποκεντρωμένης άσκησης εξουσίας.

Η κατάργηση του διοριστικού συστήματος ήλθε για μεν τις Χωριτικές Αρχές μόλις το 1979, ενώ για τους Δήμους ακόμα πιο αργά, το 1985. Όμως, η κατάργηση του διοριστικού συστήματος δεν συνοδεύτηκε και από μια βαθιά εκδημοκρατικοποίηση του θεσμού. Η κεντρική διοίκηση εξακολουθεί να υιοθετεί μια νοοτροπία και πρακτική υπερβολικής συγκέντρωσης εξουσίας που αποτυπώνεται στο νομοθετικό πλαίσιο.

Είναι εύκολα κατανοητό, παρά τα κάποια βήματα εκσυγχρονισμού που υπήρξαν τα τελευταία χρόνια, ότι η συγκεντρωτική αντίληψη εξακολουθεί να δυναστεύει αυτόν τον κατ’ εξοχή δημοκρατικό θεσμό. Η κρατική νοοτροπία εξακολουθεί να είναι διαποτισμένη από την άποψη πως η τοπική αυτοδιοίκηση είναι προέκταση της κεντρικής εξουσίας, ένας από τους μηχανισμούς του κράτους που ασκεί δημόσια διοίκηση.

Πρέπει βέβαια να υποδειχθεί ότι αυτή η αντίληψη δεν είναι συμβατή με τον ευρωπαϊκό χάρτη τοπικής αυτοδιοίκησης που εγκρίθηκε από την εξ Υπουργών Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης, τον οποίο η Κύπρος έχει προσυπογράψει. Ο χάρτης αυτός κατοχυρώνει στα άρθρα, 2,3,7 και 8 την «πολιτική και οικονομική αυτοτέλεια στις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, που τους επιτρέπει να ρυθμίζουν και να διαχειρίζονται ένα σημαντικό μέρος των δημοσίων υποθέσεων υπό ιδίαν ευθύνην και προς το συμφέρον του τοπικού πληθυσμού». Μια σειρά άλλων οδηγιών και κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπουν για την υποχρέωση των κρατών –μελών να εκχωρούν εξουσίες στους θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η συμμετοχή της Κύπρου   στην Ε.Ε. επιβάλλει τη σταδιακή διεύρυνση των εξουσιών των τοπικών αρχών, την εκχώρηση πόρων και την ανάδειξη της αυτοδιαχείρισης ως μορφής διακυβέρνησης σε τοπικό επίπεδο.

Χρειάζεται η εισαγωγή νομοθετικών ρυθμίσεων, με βάση τις οποίες θα εκχωρούνται σημαντικοί οικονομικοί πόροι από την εκτελεστική εξουσία στην τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε να καθίσταται αυτάρκης και να παύσει να είναι εξαρτημένη και δέσμια των αποφάσεων άλλων .Πέραν της ανάγκης για αύξηση της ετήσιας τακτικής χορηγίας και της σύνδεσης της με τα τακτικά έσοδα του κράτους, η τοπική αυτοδιοίκηση θα πρέπει να αποκτήσει αποκλειστικά δικούς της πόρους, ανεξάρτητους και αυτόνομους από την Κεντρική Διοίκηση, οι οποίοι θα της επιτρέπουν, όχι μόνο να καλύπτει τις λειτουργικές της δαπάνες, αλλά και να ανταποκρίνεται στη διεύρυνση των ουσιαστικών της αρμοδιοτήτων ως  οργάνου λαϊκής συμμετοχής και προγραμματισμού, στην οικονομική και κοινωνική ζωή.

Συνοπτικά, η διοικητική αυτοτέλεια μακριά από αυταρχικές επεμβάσεις της κεντρικής διοίκησης, η αποφασιστική αποκέντρωση εξουσιών και η οικονομική αυτοδυναμία, αποτελούν τους βασικούς πυλώνες μετεξέλιξης των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης σε πραγματικά αυτοδύναμα όργανα και όχι σε διεκπεραιωτές και εντολοδόχους μιας άλλης εξουσίας. Είναι φανερό ότι οι κοινωνίες του μέλλοντος δεν θα έχουν τη δομή του υπερτροφικού συγκεντρωτικού κράτους του παρελθόντος. Η εξέλιξη των  κοινωνιών και η προαγωγή πραγματικών συστημάτων δημοκρατικής οργάνωσης θα επιφέρουν αποφασιστικό κτύπημα και θα αποδυναμώσουν καίρια το ισχυρό και παντοδύναμο κράτος της συγκεντρωτικής εξουσίας. Νέες μορφές οργάνωσης αυτοδιαχειριζόμενων τοπικών κοινωνιών θα αναδειχθούν ως η νομοτελειακή εξέλιξη ενίσχυσης του ρόλου των ίδιων των πολιτών. Λιγότερο κράτος προς όφελος των τοπικών αρχών σημαίνει περισσότερη δημοκρατία και σημαίνει αυτεξούσιες κοινωνίες των πολιτών, Είναι λοιπόν αναγκαίο και στην Κύπρο να εγκαταλειφθούν αρτηριοσκληρωτικές και συντηρητικές αντιλήψεις και νοοτροπίες, Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να πάψει να λειτουργεί και να αναπαράγεται σαν ένα απλό ξερό διοικητικό σύστημα, με συρρικνωμένες αρμοδιότητες και με αδυναμία εξόδου από ένα ασφυκτικό κλοιό συγκεντρωτικής εξουσίας.

>>> Κατεβάστε τώρα το application της offsite - ΕΔΩ για Android & ΕΔΩ για iOS

Οι τολμηρές μεταρρυθμίσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση, η μετατροπή της σε όργανο λαϊκής κυριαρχίας, βάθρο δημοκρατίας με αποφασιστική αποδυνάμωση του κεντρικού κράτους, είναι η μεγάλη επιταγή της νέας εποχής.

Σημ: Το ότι το θέμα της μεταρρύθμισης στην τοπική αυτοδιοίκηση περιορίστηκε στο δημόσιο διάλογο στο θέμα του αριθμού των Δήμων επιβεβαιώνει τον αποπροσανατολισμό που ισχύει ως προς τη μεγάλη εικόνα που έπρεπε να κυριαρχεί. Κυβέρνηση και πολιτικές δυνάμεις ερίζουν όχι για τα ουσιαστικά αλλά για τα δευτερεύοντα.