Παρακολουθώντας τις τελευταίες τις τελευταίες μέρες τα τεκταινόμενα στην παιδεία του τόπου που μεγάλωσα και υπηρέτησα ως δάσκαλος Δημοτικής, δεν θα μπορούσα να παραμείνω αμέτοχος στον δημόσιο διάλογο για τη παιδεία.

Παρόλο που πλέον έχω αφήσει τη διδασκαλία σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, αφού τα τελευταία χρόνια την υπηρετώ ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα (Έντμοντον, Καναδάς), θεώρησα ότι η κατάθεση της δικής εμπειρίας με τα σχολεία του Καναδά  θα μπορούσε να συμβάλει θετικά στην όλη συζήτηση περί «εξορθολογισμού».

Ποια είναι λοιπόν τα κύρια συστατικά της επιτυχίας του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος του Καναδά, όπου σύμφωνα με τις διεθνείς έρευνες PISA και TIMMS οι επιδόσεις των μαθητών μας είναι στις καλύτερες πέντε του κόσμου;

Πρώτον (και βασικό), στον Καναδά ακούνε πολλοί αλλά μιλούν λίγοι και κυρίως όσοι κατέχουν το αντικείμενο, δηλαδή οι δάσκαλοι, οι διευθυντές και οι επιθεωρητές. Στην Κύπρο συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ξέρουν καλύτερα οι βουλευτές, ο Γενικός Ελεγκτής, ο Αρχιεπίσκοπος, οι τεχνοκράτες, οι γονείς και τελευταίοι οι δάσκαλοι, αυτοί δηλαδή που ζουν τα παιδιά σε καθημερινή βάση μέσα στο σχολικό πλαίσιο.

Δεύτερον, διαπιστώνω τεράστιες διαφορές σε υλικοτεχνική υποδομή. Αν δει κάποιος τα σχολεία στο Έντμοντον (η πλειοψηφία των οποίων είναι δημόσια – υπάρχουν ελάχιστα ιδιωτικά) θα θεωρήσει αρχικά ότι είναι ακαλαίσθητα κτήρια αφού είναι κλειστά προς στον έξω κόσμο (δεν έχουν πρόσβαση σε εξωτερικές αυλές; ασφαλισμένες πόρτες οδηγούν σε εξωτερικούς χώρους) χωρίς πολλά πολλά χρώματα (ενίοτε μουντά), χωρίς κήπους, χωρίς πινακίδες ανακοινώσεων κλπ. Όταν όμως περάσει κανείς στο εσωτερικό των σχολείων, θα διαπιστώσει ότι πρόκειται για έναν χώρο με καλαισθησία που εμπνέει τα παιδιά, που προσφέρει όλες τις ανέσεις για να διευκολύνουν τη μάθηση.

Υπάρχει για παράδειγμα χώρος βιβλιοθήκης σε κάθε σχολείο του οποίου τη συλλογή σε παιδικά βιβλία θα ζήλευαν και οι δημοτικές βιβλιοθήκες. Στο χώρο αυτό υπάρχουν αναπαυτικοί καναπέδες για τα παιδιά να καθίσουν (ή να ξαπλώσουν) και να διαβάσουν, ταμπλέτες για να ερευνήσουν διάφορα βιβλία, περιοδικά κλπ. Όλα τα σχολεία μας έχουν επίσης κλειστό γήπεδο άθλησης με παρκέ και θέρμανση (θέρμανση ασφαλώς υπάρχει και σε όλες τις αίθουσες διδασκαλίας).

Γιατί το λέω αυτό; Γιατί στο Έντμοντον μερικές φορές η θερμοκρασία πέφτει πολύ κάτω από το μηδέν (μέχρι και -40c). Δεν σκέφτηκε κάνενας να κλείσει τη θέρμανση, ούτε ρώτησε κανένας αν η θέρμανση είναι αναγκαία. Στη Κύπρο όμως των +40c (το αντίθετο δηλαδή με το Έντμοντον) όχι μόνο κλιματιστικό δεν υπάρχει αλλά και διάφοροι «επαϊοντες» κατακρίνουν μια τέτοια απαίτηση από μέρους των δασκάλων.

Τρίτον, οι μαθητές εδώ συμπεριφέρονται σαν μαθητές και όχι ως ‘ταλιμπάν’. Επισκέφθηκα πριν ένα περίπου μήνα ένα σχολείο της επαρχίας Αμμοχώστου για να μιλήσω σε συνεδρίαση προσωπικού και πέρασα από τάξη που νόμιζα ότι γινόταν κυριολεκτικά πόλεμος. Ρωτώντας παλιούς συναδέλφους πώς είναι τα πράγματα, το μόνο που ακούω είναι «παλεύουμε». «Παλεύουμε» να επιβάλουμε τάξη μπας και κάνουμε μάθημα για δέκα λεπτά. Δέκα λεπτά από τα σαράντα μιας περιόδου. Δουλεύουν λέει ο γενικός ελεγκτής λίγες ώρες οι δάσκαλοι και πρέπει να τους τις αυξήσουμε. Χρειάζονται άραγε περισσότερες ώρες ή καλύτερη αξιοποίηση των υφιστάμενων ωρών διδασκαλίας οι οποίες είναι ήδη υπεραρκετές; Επισκέπτομαι συχνά σχολεία στο Έντμοντον  και περνώντας από διάφορες τάξεις, υπάρχει απόλυτη τάξη και πειθαρχία (το ίδιο ισχύει και σε σχολεία της Φιλλανδίας και Κίνας).

Σε περίπτωση παραβατικής συμπεριφοράς, ο διευθυντής καλεί τους γονείς του μαθητή στο σχολείο, αποβάλλει το μαθητή για μια ή περισσότερες μέρες και ο μαθητής μένει στο σπίτι υπό την επίβλεψη των γονέων. Ξέρετε τι κόστος σημαίνει αυτό για τους γονείς; Σκεφτείτε ότι το day care για 2 ώρες την ημέρα στοιχίζει περίπου $400. Θα τολμούσε άραγε ο μαθητής να συνεχίσει απτόητος να επιδεικνύει έλλειψη σεβασμού στους κανόνες του σχολείου ή οι γονείς του να ανέχονται τα καμώματα του κανακάρη τους;

Τι συμβαίνει στην Κύπρο; Κανένας δεν αποβάλλεται (τουλαχιστον στο δημοτικό), οι δάσκαλοι φοβούνται ακόμη και τον τόνο της φωνής τους να υψώσουν, και αν τολμήσει ο διευθυντής να καλέσει τους γονείς στο σχολείο το πιο πιθανό είναι να καταλογισθεί η ευθύνη στο δάσκαλο που δεν «ξέρει» να επιβάλει πειθαρχία.

Τέταρτον, υπάρχει τεράστια διαφορά κουλτούρας. Οι επιδόσεις των μαθητών αντανακλώνται στην οικογένειά τους και γι’ αυτό οι γονείς επιδιώκουν να προσφέρουν όλα τα εχέγγυα στους εκπαιδευτικούς (οι οποίοι χαίρουν μεγάλης εκτίμησης και σεβασμού) για να βοηθήσουν τα παιδιά τους να πετύχουν. Τα σχολεία δεν εκλαμβάνονται ως χώροι για babysitting. Απεναντίας, στην Κύπρο, πολλοί γονείς εύχονταν  να μην έκλεινε το σχολείο το καλοκαίρι γιατί δεν ξέρουν τι να κάνουν με τα παιδιά τους. Ούτε οι ίδιοι δεν τα αντέχουν. Σκεφτείτε τι γίνεται λοιπόν στα σχολεία αν οι ίδιοι οι γονείς δεν μπορούν να αντέξουν τα δικά τους παιδιά.

Πέμπτον, στην Κύπρο έχουν παρερμηνευθεί οι όροι «equity» και «equally». Όπως λέμε συχνά στους φοιτητές μας «treating everyone with equity does not mean treating everyone equally». Δίνονται ασφαλώς ίσες ευκαιρίες σε όλα τα παιδιά μέσα στα πλαίσια ενός δημόσιου, ενιαίου σχολείου αλλά ταυτόχρονα υπάρχει έντονο το στοιχείο της εξατομίκευσης.  Γι’ αυτό το λόγο υπάρχουν και σχολεία στα οποία παρέχονται ειδικές διευκολύνσεις ή στήριξη για διαφορετικές περιπτώσεις μαθητών πχ για χαρισματικά παιδιά ή για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες.

Έκτον, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών είναι συνεχής και δίνονται επιπλέον κίνητρα για αυτήν. Πιο συγκεκριμένα, αν ένας δάσκαλος θέλει να κάνει μεταπτυχιακό τότε μπορεί να κάνει αίτηση στη διεύθυνση δημοτικής να του παραχωρηθεί άδεια για 1-2 χρόνια με πλήρεις απολαβές. Αυτό φυσικά δεν δίνεται σε όλους αλλά με βάσει κριτήρια και αναλόγως των προτεραιοτήτων του σχολείου. Ετσι επιλέγονται οι καλύτεροι οι οποίοι υποχρεώνονται στη συνέχεια να μοιραστούν με συναδέλφους τους τι έχουν μάθει προς όφελος ολόκληρης της σχολικής μονάδας.

Έβδομον, η πρόσληψη εκπαιδευτικών είναι αρμοδιότητα του διευθυντή του σχολείου, ο οποίος είναι πλήρως απαλλαγμένος από διδακτικά καθήκοντα (σε αντίθεση με Κύπρο) και είναι αρμόδιος για την εύρυθμη λειτουργία του σχολείου. Οι απόφοιτοι των πανεπιστημίων μας κάνουν αίτηση για εργοδότηση στη διεύθυνση των σχολείων (school board) καταθέτοντας όχι μόνο το πτυχίο τους αλλά και συστατικές επιστολές και το βιογραφικό τους σημείωμα. Αφού γίνει μια πρώτη επιλογή (screening), η λίστα με τους υποψήφιους δασκάλους αποστέλλεται στους διευθυντές οι οποίοι τους καλούν σε συνέντευξη. Συνεπώς, υποψήφιοι με χαμηλή βαθμολογία και αρνητικές συστατικές δεν καλούνται καν σε συνέντευξη. Ταυτόχρονα, οι διευθυντές έχουν την διακριτική ευχέρεια να τερματίσουν συνεργασία με κάποιο δάσκαλο ο οποίος δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του επαγγέλματος. Δεν είναι τυχαίο ότι περίπου 50% των δασκάλων που πρωτοδιορίζονται στα σχολεία εγκαταλείπει την έδρα μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.

Όγδοον, οι δάσκαλοι πληρώνονται πολύ καλά, αναλόγως του διδακτικού χρόνου για τον οποίο εργοδοτούνται και ο οποίος ποικίλει από 0.0 – 1.0 (full time). Ένας δάσκαλος που εργοδοτείται 1.0 (full time) τότε πληρώνεται για να διδάσκει γύρω στις 6.5 ώρες ημερησίως. Στο χρόνο αυτό περιλαμβάνεται και ο χρόνος προετοιμασίας. Οι δάσκαλοι δεν πληρώνονται για οποιαδήποτε εξωδιδακτική δραστηριότητα (π.χ. διδασκαλία χορών) και γι’ αυτό το λόγο ελάχιστες (εώς ανύπαρκτες) είναι οι σχολικές γιορτές που απαιτούν, ομολογουμένως, αρκετό μη διδακτικό χρόνο.

Εύκολα λοιπόν μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα της Κύπρου και του Καναδά  διαφέρουν έτη φωτός. Γι’ αυτό όταν κάποιοι επικαλούνται αριθμούς από διεθνείς έρευνες για να καταδείξουν τις χαμηλές επιδόσεις των μαθητών της Κύπρου καταλογίζοντας ταυτόχρονα ευθύνες στους δασκάλους είτε εθελοτυφλούν (επειδή δεν βλέπουν τις αδυναμίες ολόκληρου του συστήματος) είτε λαϊκίζουν γνωρίζοντας ότι συγκρίνουν ανόμοια πράγματα. Η όποια αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος εν ονόματι του «εξορθολογισμού» απαιτεί πρώτιστα «ορθό λογισμό» και τομές σε πολλά επίπεδα (κοινωνικά, πολιτικά, εκπαιδευτικά κλπ). Διαφορετικά, θα συνεχίζουμε να αρμενίζουμε με βάρκα την ελπίδα και την ευσυνειδησία των oλίγων ρομαντικών δασκάλων που ακόμη πιστεύουν στην Δημόσια Παιδεία αυτού του τόπου.

Ο Δρ Γιώργος Γεωργίου είναι Καθηγητής Eκπαιδευτικής Ψυχολογίας και διευθυντής του Κέντρου Διάγνωσης και Θεραπείας Αναγνωστικών Προβλημάτων στο University of Alberta, Canada.

Οι απόψεις δεν εκφράζουν την Offsite. Οι συντάκτες των άρθρων αυτών, εκφράζουν καθαρά τις δικές τους θέσεις και απόψεις.