Δέκα χρόνια μετά τη δέσμευση του Μάριο Ντράγκι να γίνει "ό,τι χρειαστεί" για να σωθεί το ευρώ, η Ιταλία βρίσκεται και πάλι στη μέση μιας κρίσης χρέους, αλλά ο Πρωθυπουργός της χώρας και πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ίσως δυσκολευτεί να βρει τη λύση.

Όπως πριν μια δεκαετία, οι επενδυτές αμφισβητούν κατά πόσο κάποιες χώρες της Ευρωζώνης μπορούν να συνεχίσουν να ανανεώνουν το δημόσιο χρέος τους, το οποίο διογκώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας και γίνεται όλο και πιο ακριβό για να αναχρηματοδοτηθεί, καθώς η ΕΚΤ ετοιμάζεται να αυξήσει τα επιτόκια.

>>> Διαβάστε επίσης: Μάριο Ντράγκι: Το παρασκήνιο της παραίτησης & η επόμενη μέρα

Αυτή τη φορά, όμως, το επίκεντρο της κρίσης είναι η έλλειψη οικονομικής ανάπτυξης της Ιταλίας και όχι οι οικονομικές υπερβολές που έβαλαν σε μπελάδες την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία και την Ισπανία πριν από 10 χρόνια. Η κατάσταση στην Ιταλία έχει γίνει πολύ πιο ασταθής.

Ο Ντράγκι προσφέρθηκε να παραιτηθεί την Πέμπτη, μετά που ένα από τα κόμματα του εύθραυστου συνασπισμού του αρνήθηκε να τον στηρίξει στην ψήφο εμπιστοσύνης. Η παραίτηση δεν έγινε αποδεκτή από τον επικεφαλής του κράτους. Ο Ντράγκι θα απευθυνθεί στο Κοινοβούλιο την Τετάρτη, με το μέλλον του ακόμα να διακυβεύεται.

Η απόδοση 10ετούς ομολόγου της Ιταλίας ανήλθε στο υψηλό 3,5% την Πέμπτη και η διαφορά με ασφαλέστερα γερμανικά ομόλογα διευρύνθηκε στις 227 μονάδες μέχρι το κλείσιμο, έχοντας υπερδιπλασιαστεί από την αρχή του έτους.

>>> Διαβάστε επίσης: Θρίλερ στην Ιταλία - Ο Ματαρέλα δεν δέχεται την παραίτηση Ντράγκι

Ο Ντράγκι, 74 ετών, που ονομάστηκε «Σούπερ Μάριο» λόγω της μακρόχρονης καριέρας του ως λύτης οικονομικών προβλημάτων, είδε το κόστος δανεισμού της Ιταλίας να αυξάνεται κατά τη διάρκεια της 17μηνης πρωθυπουργίας του, κάτι που αναγνώρισε σε συνέντευξη Τύπου πριν από δύο μήνες.

"Αυτό δείχνει ότι δεν είμαι ασπίδα απέναντι σε όλα τα γεγονότα. Είμαι άνθρωπος, και έτσι συμβαίνουν πράγματα", είπε στους δημοσιογράφους.

Το βαθύτερο ζήτημα είναι ότι η Ιταλία είναι αρκετά μεγάλη για να ρίξει και την υπόλοιπη περιφέρεια της Ευρωζώνης, καθώς το κυβερνητικό χρέος της ύψους €2,5 τρισ. είναι μεγαλύτερο από αυτό των επόμενων τεσσάρων χωρών μαζί, και υπερβολικά μεγάλο για διάσωση.

Πριν δέκα χρόνια, ο τότε Πρόεδρος της ΕΚΤ επανέφερε την ηρεμία στις αγορές λέγοντας ότι η ΕΚΤ θα έκανε "ό,τι χρειαζόταν" για να σώσει το ευρώ - το οποίο ήταν σήμα για την εξαγορά ομολόγων προβληματικών χωρών.

Τα λόγια του στις 26 Ιουλίου 2012, αντηχούν μέχρι σήμερα, διατηρώντας τις αγορές σχετικά ήρεμες, αναμένοντας ότι και πάλι η ΕΚΤ θα θέσει όριο στο δανειστικό κόστος, συμπεριλαμβανομένου μέσω ενός νέου σχήματος αγοράς ομολόγων που σχεδιάζεται τώρα.

Κι αυτή όμως πιθανώς να είναι μια προσωρινή λύση, καθώς οι επενδυτές αναμένεται να τεστάρουν την αποφασιστικότητα της ΕΚΤ για όσο διάστημα η Ιταλία δεν πείθει ότι μπορεί να σταθεί στα πόδια της.

"Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι η Ιταλία υπαναπτύσσεται εδώ και δύο δεκαετίες", είπε ο Moritz Kraemer, επικεφαλής οικονομολόγος στην LBBW. "Και η δημοσιονομική κατάσταση δεν είναι η αιτία, είναι η συνέπεια αυτής της αδυναμίας".

Η Ιταλία δεν ήρθε αντιμέτωπη με το σπάσιμο της οικιστικής φούσκας κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και τα προβλήματα προϋπολογισμού της ήταν μικρότερα σε σχέση με αυτά των υπόλοιπων τεσσάρων προβληματικών χωρών.

Έτσι, δεν χρειάστηκε να τις ακολουθήσει ζητώντας διάσωση από την Τρόικα, δηλαδή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ΕΚΤ. Σύμφωνα με το Reuters, ίσως τώρα το μετανιώσει.

Κάτω από την πίεση, και υποστηριζόμενη από χρήματα διεθνών δανειστών, η Πορτογαλία διόρθωσε τον προϋπολογισμό της, η Ισπανία και η Ιρλανίδα ξεκαθάρισαν τον τραπεζικό τους τομέα και ακόμα και η Ελλάδα έκανε μεταρρυθμίσεις, μεταξύ άλλων στο συνταξιοδοτικό της σύστημα και στην αγορά εργασίας. Αυτές οι προσπάθειες επέτρεψαν σε αυτές τις χώρες, σε διαφορετικό βαθμό, να αρχίσουν να αναπτύσσουν την οικονομία τους ξανά.

Αντίθετα, η Ιταλία δεν έχει κάνει αρκετά για να εκκινήσει την ανάπτυξη, παρόλο που έγιναν κάποιες αλλαγές στο συνταξιοδοτικό σύστημα, στην αγορά εργασίας και, κάτω από τον Ντράγκι, στο διαβόητα αργό δικαστικό της σύστημα.

Ως αποτέλεσμα, η χώρα που κάποτε ήταν η καλύτερη από τις "κακιές", τώρα πληρώνει το ψηλότερο ποσοστό για δανεισμό στην αγορά ομολόγων μετά την Ελλάδα, μία χώρα που αθέτησε τις πληρωμές της δύο φορές την τελευταία δεκαετία.

Η παρατεταμένη ρητορική κατά του ευρώ από ορισμένα δεξιά κόμματα κρατά επίσης τους επενδυτές σε επιφυλακή, με την Intesa Sanpaolo να εκτιμά ότι ο κίνδυνος επιστροφής της λίρας αντιστάθμισε τον κίνδυνο αθέτησης πληρωμών στο κόστος αγοράς ασφάλισης για το ιταλικό χρέος.

Ως επικεφαλής της ΕΚΤ, ο Ντράγκι τόνιζε συχνά τη σημασία δημοσιονομικών και άλλων μεταρρυθμίσεων από τις κυβερνήσεις. Αλλά, ως Πρωθυπουργός της Ιταλίας χρειάστηκε να ξοδέψει πολύ από τον χρόνο του μεσολαβώντας ανάμεσα σε κόμματα με πολύ διαφορετικές οπτικές για την οικονομική πολιτική, με αποτέλεσμα ζητήματα όπως η φορολογική και συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση να αναβάλλονται για αργότερα.

Ακόμα κι αν ξεπεράσει την τρέχουσα πολιτική αναταραχή της Ρώμης, με τον κυβερνητικό του συνασπισμό να έχει αποδυναμωθεί από τις διαιρέσεις και τις γενικές εκλογές που διαφαίνονται για την άνοιξη του 2023 το αργότερο, λίγοι περιμένουν από τον Πρωθυπουργό να αλλάξει τα πράγματα.

Ο Ντράγκι ολοκλήρωσε ένα σχέδιο που παρουσιάστηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση με αντάλλαγμα σχεδόν 200 δισεκατομμύρια ευρώ κονδυλίων ανάκαμψης από την πανδημία και εξασφάλισε μια σταθερή αρχή στην επίτευξη των εκατοντάδων λεγόμενων «στόχων και ορόσημων» που περιέχει.

Αλλά αυτά είναι κυρίως μικρής κλίμακας τροποποιήσεις στη νομοθεσία, από τις οποίες, 527 θα χρειαστεί να επιτευχθούν μέχρι το 2026, αρκετό καιρό μετά που ο Ντράγκι θα αποχωρήσει από το αξίωμα.

Αυτά τα χρήματα, που προέρχονται από χορηγίες και φτηνά δάνεια, μπορεί να αποδειχτούν γραμμή σωτηρίας για την Ιταλία, αν χρειαστεί να περιορίσει τον δικό της προϋπολογισμό.

Αλλά το ιστορικό της χώρας στη χρήση οικονομικής βοήθειας από τις Βρυξέλλες είναι θλιβερό. Κατάφερε να δαπανήσει μόνο τα μισά κονδύλια της ΕΕ στον τελευταίο δημοσιονομικό κύκλο, το δεύτερο χαμηλότερο μερίδιο μετά την Ισπανία. 

Πάντως, η κακή κατάσταση της ιταλικής οικονομίας είναι πολύ πιο παλιά από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της είναι χαμηλότερο τώρα από ό,τι πριν από 20 χρόνια, όταν ήταν μόνο ελάχιστα κάτω από αυτό της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναπτυχθεί από τότε, εκτός από την Ελλάδα, η οποία συρρικνώθηκε λιγότερο, αφήνοντας την Ιταλία ως τη χώρα με τη χειρότερη επίδοση στο μπλοκ.

Η τάση ανάπτυξης - ο μέσος ρυθμός αύξησης κατά τη διάρκεια του οικονομικού κύκλου - σημειώνει άνοδο σε όλες τις λεγόμενες περιφερειακές χώρες εκτός από την Ιταλία, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat.

Η ιταλική παραγωγικότητα - πόση οικονομική απόδοση προκύπτει από μια ώρα εργασίας ή ένα ευρώ που επενδύεται -  σταμάτησε να αυξάνεται τη δεκαετία του 1990 και έκτοτε μειώθηκε.

Πίσω από αυτό, βρίσκεται ένα δίκτυο προβλημάτων, τα οποία περιλαμβάνουν έναν πληθυσμό που γερνά ταχέως, ένα εργατικό δυναμικό χαμηλής ειδίκευσης, γραφειοκρατία, ένα αργό και δυσλειτουργικό σύστημα δικαιοσύνης και τις χρόνιες ανεπαρκείς επενδύσεις στην εκπαίδευση, τις υποδομές και τη νέα τεχνολογία.

Αρκετές από τις χώρες του ευρώ έχουν αυτά τα προβλήματα, αλλά ελάχιστες τα έχουν όλα μαζί.

Ορισμένοι οικονομολόγοι, συμπεριλαμβανομένου του καθηγητή του Chicago Booth School of Business, Luigi Zingales, λένε ότι η Ιταλία έχασε ουσιαστικά την ψηφιακή επανάσταση και κατηγορούν αυτό που αποκαλούν ιταλική ασθένεια των επιχειρηματιών που προτιμήσαν να διατηρήσουν μια μικρή επιχείρηση στην οικογένεια αντί να την αναπτύξουν με τη βοήθεια εξωτερικών επενδυτών.

Με την ένταξη στο ευρώ, η Ιταλία έχασε επίσης τη γρήγορη λύση να μπορεί να υποτιμήσει το νόμισμά της - ένα τέχνασμα που βοήθησε την ιταλική βιομηχανία να ευημερήσει για δεκαετίες κάνοντας τις εξαγωγές της φθηνές.

«Επιλέξαμε το λάθος μοντέλο ανάπτυξης στη δεκαετία του 1980», δήλωσε ο Francesco Saraceno, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Luiss και Sciences-Po της Ρώμης στο Παρίσι.

«Για να ανταποκριθούμε στην παγκοσμιοποίηση προσπαθήσαμε να ανταγωνιστούμε τις αναδυόμενες αγορές μειώνοντας το κόστος αντί να ακολουθήσουμε το γερμανικό παράδειγμα επένδυσης σε παραγωγή υψηλότερης ποιότητας».

ΚΥΠΕ