Αφιερωμένο στον Κονσταντίν Σεργκέγεβιτς Στανισλάφσκι είναι το σημερινό doodle της Google καθώς συμπληρώνονται 156 χρόνια από τη γέννησή του. Αν και πολλοί συγχέουν τους δύο θεατρικούς όρους, η Μέθοδος Στανισλάφσκι διαφέρει από το Σύστημα Στανισλάφσκι. Η Μέθοδος Στανισλάφσκι υποστηρίχηκε περισσότερο από τον Λι Στράσμπεργκ, ο οποίος την εμπνεύστηκε από τον Στανισλάφσκι.

Ο Στανισλάφσκι (17 Ιανουαρίου 1863 – 7 Αυγούστου 1938) ήταν σκηνοθέτης και πρωτοπόρος της υποκριτικής του ρωσικού θεάτρου, εμπνευστής μιας μεγάλης καινοτομίας στην υποκριτική, που χρησιμοποιείται από τον 20ό αιώνα σε ολόκληρο τον κόσμο. Και οι δύο τρόποι χτισίματος ενός ρόλου από τον ηθοποιό στηρίζονται πάνω στην ιδέα της συναισθηματικής μνήμης, που δανείστηκε ο Στανισλάφσκι στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Γάλλο ψυχολόγο Théodule-Armand Ribot (1839-1916).

Συναισθηματική Μνήμη και Σωματική Δράση

Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Κονσταντίν Στανισλάφσκι χρησιμοποίησε τη μέθοδο άντλησης συναισθηματικών εμπειριών μόνο για 6 χρόνια, από το 1911 μέχρι το 1916. Αργότερα, μεταξύ 1934 και 1938 ο Στανισλάβσκι τροποποίησε τη μέθοδο, αναπτύσσοντας το Σύστημα Στανισλάβσκι, το οποίο ουσιαστικά ανατρέπει τη Μέθοδο Στανισλάφσκι. Αντί ο ηθοποιός να θυμάται τα συναισθήματά του και βάσει αυτών να λειτουργεί στο ρόλο του πάνω στη σκηνή, κάνει ακριβώς το αντίθετο: παίρνει ως αφετηρία τις σωματικές δράσεις που εκδηλώνει κάποιος όταν βιώνει τα συγκεκριμένα συναισθήματα και χρησιμοποιώντας τα σωματικά, καταλήγει να αποδώσει τα ανάλογα συναισθήματα.

Αυτό που είναι πολύ πιθανό να επηρέασε τον Στανισλάβσκι και να τον οδήγησε να αναθεωρήσει τον τρόπο διδασκαλίας των ηθοποιών που βασιζόταν στη συναισθηματική μνήμη, ήταν ένα δυσάρεστο γεγονός: Ο προστατευόμενός του ηθοποιός Μιχαήλ Τσέχοφ, καθώς πειραματιζόταν με τη συναισθηματική μνήμη, έπαθε νευρικό κλονισμό. Ο Στανισλάφσκι πίστεψε ότι αν ο ηθοποιός βιώνει στην πραγματικότητα τα συναισθήματα τα οποία καλείται να υποδυθεί, τότε το παιχνίδι είναι χαμένο. Κατ’ αρχήν, μόνο ελάχιστες φορές στη ζωή ενός ηθοποιού μπορεί να επιτευχθεί μια τέτοια ταύτιση. Κι ύστερα, ο ηθοποιός πάνω στη σκηνή πρέπει να έχει τον έλεγχο της κατάστασης, για να μπορεί να αποδώσει το στόχο του ρόλου σε κάθε σκηνή. Έτσι ο Στανισλάφσκι κατέληξε στη μέθοδο της φυσικής δράσης. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, το Σύστημα Στανισλάφσκι, ο ηθοποιός εκτελεί μια σειρά κινήσεων μέσα από τις οποίες προκύπτει το συναίσθημα. Για παράδειγμα, αρχίζει να τραντάζει το σώμα του για να αποδώσει το λυγμό και αυτό είναι η αφετηρία του συναισθήματος πίσω από το λυγμό.

Το «Αν» ως γέφυρα ανάμεσα στην αλήθεια της ζωής και τη σκηνική αλήθεια

Παρ’ ότι η Μέθοδος Στανισλάφσκι, που υποστήριξε ο Στράσμπεργκ, όσο και το Σύστημα Στανισλάφσκι έχουν ως στόχο το σκηνικό ρεαλισμό, οι δύο σχολές υποκριτικής διδασκαλίας ακολουθούν αντίστροφα μονοπάτια. Για να επιτύχει το αληθινό παίξιμο, ο Στανισλάφσκι ενέταξε το στοιχείο της υπόθεσης, το «μαγικό αν». Ο ηθοποιός πρέπει να πει «Αν ήμουνα στη θέση του ρόλου, πώς θα ένιωθα;» Με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να δώσει αληθοφάνεια στο παίξιμό του, χωρίς όμως να επιδιώκει να ταυτιστεί ο ίδιος με την προσωπικότητα του ρόλου που υποδύεται.

Actors Studio Στράσμπεργκ και Καζάν

Αντίθετα, σύμφωνα με τη Μέθοδο Στανισλάφσκι, που ακολούθησε ο Στράσμπεργκ, ο ηθοποιός λέει: «Τι είναι αυτό που θα έκανε εμένα να νιώσω και να φερθώ όπως ο ήρωας που υποδύομαι;»

Παρ’ όλο που ο διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Μόσχας εγκατέλειψε από νωρίς την αρχική μέθοδό του, κάποιοι σημαντικοί Αμερικανοί ηθοποιοί και σκηνοθέτες όπως ο Λι Στράσμπεργκ και ο Ελία Καζάν εφάρμοσαν αυτή την τεχνική όπως την είχαν αρχικά διδαχτεί, κάνοντάς την επικρατούσα τάση στο θεατρικό γίγνεσθαι της Νέας Υόρκης του ’30 και του ’40 μέσα από τη Σχολή Actors Studio.

Ο σκηνοθέτης Ελία Καζάν παίρνει το τιμητικό Όσκαρ καριέρας, το 1999 (Credit: ΑΠΕ ΜΠΕ)

Το όραμα του Καζάν ήταν ένα «σπίτι» για κάθε εκκολαπτόμενο ηθοποιό, όπου, μακριά από τα άγχη των ακροάσεων και τη δημοσιότητα, θα μπορούσε να προοδεύσει και να ασπαστεί τη «μέθοδο» με σκοπό τη δημιουργία μιας αμερικάνικης «σχόλης» ηθοποιίας. Την επομένη χρονιά ο Καζάν προσκάλεσε στο διδακτικό team τον ηθοποιό Λι Στράσμπεργκ, o οποίος ήταν φανατικός της σχόλης Στανισλάφσκι. Μετά από λίγα χρόνια διδασκαλίας, ο Στρασμπεργκ ανέλαβε καθήκοντα διευθυντή και την συνολική λειτουργία της σχολής. Η βασική γραμμή εκπαίδευσης των ηθοποιών βασίστηκε στη φιλοσοφία και τις αρχές του συστήματος Στανισλάφσκι άλλα με κάποιες ενέσεις από τον Στρασμπεργκ κυρίως για τις ερμηνείες και την προετοιμασία για κινηματογραφικούς ρόλους.

Μερικοί από τους σπουδαίους μαθητές του Στράσμπεργκ είναι οι: Πολ Νιούμαν, Αλ Πατσίνο, Ντάστιν Χόφμαν, Τζέιμς Ντιν, Μέρλιν Μονρόε, Τζέιν Φόντα και Τζακ Νίκολσον. Μερικοί αρχικοί συνεργάτες του Στράσμπεργκ αποσπάστηκαν από εκείνον καθώς δεν τον θεωρούσαν αυθεντικό προαγωγό του «συστήματος», ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αρκετά κοντινό στην «μέθοδο» είναι η Στέλα Άντλερ που εμπλούτισε την θεωρία πιστεύοντας πως δεν είναι απαραίτητη μονό η ανάκληση της συναισθηματικής μνήμης, άλλα και η φαντασίωση των καταστάσεων και των δεδομένων από τον ηθοποιό χωρίς να είναι απαραίτητο να ανακαλεί δικές του εμπειρίες. Οι σπουδαιότερο μαθητές της είναι ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο και ο Μάρλον Μπράντο.

Ο Μάρλον Μπράντο στην ταινία «Λεωφορείον ο Πόθος» 

Μια μέρα η Στέλλα Άντλερ, σε μια άσκηση υποκριτικής είπε στους μαθητές της: «Θεωρήστε πως είστε κοτόπουλα και βλέπετε μια βόμβα να πέφτει από τον ουρανό, τι κάνετε;» Οι σπουδαστές έτρεχαν πανικόβλητοι να κρυφτούν εκτός από έναν τύπο που καθόταν κάτω σε μια γωνιά ανέμελος. Στο τέλος της άσκησης η Άντλερ των ρώτησε για ποιο λόγο το έκανε αυτό, ο σπουδαστής απάντησε: «Είμαι κοτόπουλο, πώς να ξέρω τι είναι η βόμβα;» Ήταν ο Μάρλον Μπράντο.

Ο Μάρλον Μπράντο πέρα από ο μεγαλύτερος σταρ της γενιάς του και ένας εκ των σπουδαιότερων ηθοποιών στην αμερικανική κινηματογραφική ιστορία, υπήρξε ο πρώτος ηθοποιός που έκανε διάσημη τη μέθοδο. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός πως η αντίληψη του Μπράντο, η αίσθηση της πραγματικότητας και η συναισθηματική του νοημοσύνη ήταν όλα σε πολύ υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με το μέσο άνθρωπο. Αυτό ήταν το κλειδί που μετουσίωσε τις σπουδαιότερες ερμηνείες του σε σεμινάριο σύγχρονης για τότε ηθοποιίας, διότι εκείνος ήταν που έκανε το θεατρικό και αυστηρά βερμπαλικό παίξιμο με τις μανιέρες και τα τρικ της εποχής στο κινηματογράφο παρελθόν, μια για πάντα.

Αυτό συνέβη με την ταινία «Λεωφορείον ο Πόθος» σε σκηνοθεσία του Καζάν. Ο Καζαν έλυσε τα δεσμά για τον Μπράντο και τον άφησε ελεύθερο να μετουσιώσει σε πράξη όλες εκείνες τις αρχές που διδάχτηκε από την Στέλα Άντλερ, όλη την μέθοδο. Η παρουσία του Μπράντο ήταν γοητευτική και ωμή. Σήμερα ίσως δεν κάνει ιδιαίτερη αίσθηση αλλά για τον ανυποψίαστο τότε κόσμο που είχε συνηθίσει αλλιώς τα πράγματα το να παρακολουθεί τον Μπράντο να δίνει ρεσιτάλ ρεαλισμού στη μεγάλη οθόνη ήταν αποκάλυψη, από εκείνη την περίοδο και μετά τίποτα πια δεν ήταν ίδιο στην αμερικανικό κινηματογράφο και κυρίως στον κόσμο των ηθοποιών.

Κλασικές μεθοδικές ερμηνείες

O απόλυτος εκφραστής των άρχων τις μεθόδου είναι ο Ντάνιελ Ντέι Λιούις. Σε ότι έχει κάνει, με εξέχοντα παραδείγματα τις ερμηνείες του στις ταινίες Gangs of New York, Last of the Mohicans, Lincoln, My Left Foot.

• Raging Bull, Taxi Driver – Ρόμπερτ Ντε Νίρο
• The Pianist – Έιντριαν Μπρόντι
• Rainman – Ντάστιν Χόφμαν
• On The Waterfront, The Men, Last Tango In Paris – Μάρλον Μπράντο
• Dog Day Afternoon, Serpico, Scent Of A Woman – Αλ Πατσίνο
• The Dark Knight – Κιθ Λέτζερ
• Rocky – Σιλβέστερ Σταλόνε
• Man In The Moon – Τζιμ Κάρεϊ
• Sophie’s Choice – Μέριλ Στριπ
• The Machinist – Κρίστιαν Μπέιλ
• Monster – Σαρλίζ Θερόν
• One Flew Over the Cuckoo’s Nest – Τζακ Νίκολσον