Μεγάλη διακρατική έρευνα σφυγομετρά τις τάσεις της κοινής γνώμης σε 12 χώρες, ανάμεσα στις οποίες και η Κύπρος. Στο Βαρόμετρο Νοτιοανατολικής Μεσογείου και Βαλκανίων αποτυπώνονται στάσεις και αντιλήψεις για όλα τα φλέγοντα θέματα που απασχολούν σήμερα την περιοχή. Πώς απαντούν οι Κύπριοι πολίτες για την προοπτική της οικονομίας, τις διεθνείς συμμαχίες, το ΝΑΤΟ, τη διαφθορά, τους θεσμούς, το μεταναστευτικό και την τρομοκρατία; Ποια η δημοτικότητα των πολιτικών ηγετών και ποια είναι η γνώμη για τους γείτονες του κυπριακού κράτους;   

Από την διαχρονική έρευνα στάσεων και αντιλήψεων (σε Κύπρο, Ελλάδα, Τουρκία, Σερβία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία, Κόσοβο, Ισραήλ, Λίβανο, Αιγύπτο και Αλβανία) προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα: τόσο για το ρόλο της Κύπρου στην ευρύτερη περιοχή, όσο και για τις τάσεις σε πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα. 

Η ποσοτική έρευνας κοινής γνώμης «Eastern Mediterranean & Balkan Monitor» διενεργήθηκε για πρώτη φορά το 1993, λίγα χρόνια μετά την επανένωση της Ευρώπης (πτώση του Τείχους του Βερολίνου). Η έρευνα επαναλήφθηκε το 2003, το 2014 και το 2019. Όπως σημειώνει ο Αλέξης Ρουτζούνης της Κάπα Research* «η καταγραφή – στην ανάλογη εθνική γλώσσα – των απόψεων των πολιτών της περιοχής για την πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητά τους, για τις ηγεσίες τους, για τις χώρες, τα υπερεθνικά σχήματα, αλλά και τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στη διεθνή σκηνή, η διερεύνηση των φόβων και των προσδοκιών των ανθρώπων για το μέλλον τους χαρτογραφεί – σαν σε φόντο - τις μεγάλες μεταβολές που συντελέστηκαν στην Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο τις τελευταίες τρεις δεκαετίες».

Σήμερα η Offsite παρουσιάζει το πρώτο μέρος της μεγάλης διακρατικής έρευνας που αφορά τις ενότητες «Οικονομική Επάρκεια – Συναισθήματα – Φόβοι», «Οι σχέσεις με τις άλλες χώρες», «Οι ισχυρότερες χώρες της περιοχής» και «Η εκτίμηση για τη συνολική κατάσταση της χώρας». 

Το... φάντασμα της φτώχειας

Απογοήτευση, θυμός, αλλά και ελπίδα είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα ανάμεσα στους κατοίκους της  Ανατολικής Μεσογείου, οι οποίοι δηλώνουν ότι στην καθημερινότητά τους βιώνουν κυρίως αισθήματα φόβου και σε πολύ μικρότερο βαθμό αίσθημα ικανοποίησης. Ως οι πλέον οργισμένοι εμφανίζονται οι Κύπριοι, που σε ποσοστό 46% απάντησαν ότι τον τελευταίο καιρό διακατέχονται κυρίως από αίσθημα θυμού. Χαρτογραφώντας τους μεγαλύτερους φόβους των πολιτών ανά χώρα, η έρευνα καταγράφει τον «εφιάλτη της φτώχειας» ως την υπ’ αριθμόν ένα ανησυχία που διακατέχει την κοινή γνώμη. 

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα ευρήματα, οι πολίτες αισθάνονται περισσότερο φόβο για τη φτώχεια (30%), για την κήρυξη ενός νέου παγκοσμίου πολέμου (14%), για την εγκληματικότητα (14%) και για τις αρρώστιες (12%). Μονοψήφια ποσοστά κατέγραψαν οι φόβοι για μια μεγάλη φυσική καταστροφή (8%), για τις εξωτερικές απειλές από άλλες χώρες (7%), για μια τρομοκρατική ενέργεια (6%) και για ένα πιθανό ατύχημα σε βιομηχανικό ή πυρηνικό κέντρο (2%).  

Αξιοσημείωτο στοιχείο της δημοσκόπησης ότι μόνο στην Κύπρο, στον Λίβανο και στο Κόσοβο, καταγράφεται η εξωτερική απειλή ως ένας εκ των τριών σημαντικότερων φόβων των πολιτών, με το μεγαλύτερο ποσοστό να αφορά τις απαντήσεις της κυπριακής κοινής γνώμης, με ποσοστό 24%. Μεγαλύτερος φόβος των Κυπρίων πολιτών είναι η φτώχεια (27%), δεύτερος οι εξωτερικές απειλές από άλλες χώρες και τρίτος η βία και η εγκληματικότητα με ποσοστό 14%.

Αδυνατούν να αποταμιεύσουν

Επαρκές για την κάλυψη των αναγκών τους χαρακτηρίζουν οι Κύπριοι τα εισοδήματά τους, ενώ 17% δηλώνει ότι διαθέτει, παράλληλα, και τη δυνατότητα αποταμίευσης. Ένας στους δέκα, πάντως, απαντά ότι αδυνατεί να καλύψει τις βασικές ανάγκες, ενώ η πλειονότητα δεν αναμένει ότι η κατάσταση θα διαφοροποιηθεί, προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο, τα επόμενα χρόνια. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απαντήσεις των Τούρκων πολιτών, όπου παρά τη δεινή οικονομική κατάσταση στην οποία έχει επέλθει χώρα, η πλειοψηφία (66%) απάντησε ότι το εισόδημα του νοικοκυριού τους επαρκεί για όλα όσα χρειάζονται στην καθημερινή τους ζωή. Ωστόσο, στη Βόρεια Μακεδονία, το Κόσοβο, το Λίβανο, την Αλβανία, την Αίγυπτο, τη Σερβία και τη Βουλγαρία, οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες απάντησαν με σαφήνεια πως τα εισοδήματά τους επαρκούν μονάχα για τα απαραίτητα, χωρίς δηλαδή να έχουν τη δυνατότητα για αποταμίευση. Η έρευνα καταγράφει σημαντικά ποσοστά πολιτών στις ίδιες περιοχές που παραδέχονται πως τα χρήματα που λαμβάνουν δεν επαρκούν ούτε για τις βασικές τους ανάγκες. 

Πιο δημοφιλής προορισμός η Ελλάδα

Aπό το σύνολο των δώδεκα χωρών, οι πολίτες των περισσότερων σημειώνουν πως έχουν επισκεφτεί την Ελλάδα (39%), που φαίνεται να αποτελεί πόλο έλξης για τουρίστες από τις συγκεκριμένες περιοχές. Μάλιστα, μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι θα ήθελαν ακόμα και να ζήσουν στην Ελλάδα (18%) κάποια στιγμή στη ζωή τους, ενώ δεν αποτελεί έκπληξη ότι βρίσκεται πρώτη στις προτιμήσεις των Κύπριων πολιτών. Η Κύπρος βρίσκεται δεύτερη, ισοβαθμίζοντας με το Ισραήλ.

Εχθροί και φίλοι

Το μεγαλύτερο ποσοστό εχθρικών αισθημάτων έναντί της συγκεντρώνει η Τουρκία, ενώ το μικρότερο -μόλις 1%- έλαβε η Κύπρος. Πρώτη σε φιλικά αισθήματα ανάμεσα στους πολίτες των 12 κρατών κατατάσσεται η Ρουμανία (48%) και δεύτερη η Ελλάδα (47%). Σημειώνεται ότι το θετικό πρόσημο για την Κύπρο (φιλικά έως πολύ φιλικά αισθήματα) μειώθηκε σε σχέση με την αντίστοιχη έρευνα του 2014 από 64% σε 42%. 

Πανίσχυρη η Τουρκία

Άκρως ενδιαφέροντα είναι ευρήματα της δημοσκόπησης της Κάπα Research στην ενότητα που καταγράφει την ισχύ των 12 χώρων σε διάφορους τομείς: το 34% των ερωτηθέντων απάντησε πως θεωρεί το Ισραήλ την πιο ανεπτυγμένη οικονομικά χώρα, ενώ το 26% των πολιτών πιστεύει το ίδιο για την Τουρκία, την ώρα που το 16% έχει την ίδια άποψη για την Ελλάδα. Με βάση τις απαντήσεις, μεγαλύτερη στρατιωτική ισχύ έχει η Τουρκία (38%), η οποία θυμίζεται ότι πρόσφατα πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη αεροναυτική άσκηση στη σύγχρονη ιστορία της, επονομαζόμενη ως «Γαλάζια Πατρίδα». Στρατιωτικά ισχυρό θεωρούν οι ερωτηθέντες και το Ισραήλ (24%), ενώ ακολουθεί η Ελλάδα (11%). Η Κύπρος δεν περιλήφθηκε στις απαντήσεις (0%). Ανεπτυγμένη πολιτισμικά θεωρεί την Ελλάδα το 24% των πολιτών στις εν λόγω περιοχές, ενώ το 11% πιστεύει κάτι αντίστοιχο για την Τουρκία. Τα καλύτερα πανεπιστήμια αλλά και νοσοκομεία βρίσκονται και πάλι στην Ελλάδα, την Τουρκία και το Ισραήλ, με βάση τα δημοσκοπικά ευρήματα.

Προοπτική για το Ισραήλ

Στην προοπτική περαιτέρω ισχυροποίησης του Ισραήλ τα επόμενα χρόνια πιστεύει το 50% των ερωτηθέντων. Τέσσερις στους δέκα θεωρούν ότι ανάλογη προοπτική έχει και η Τουρκία, παρότι 25% απάντησαν ότι η χώρα ενδέχεται να αποδυναμωθεί το επόμενο διάστημα. Αξιοσημείωτο και το 32% που προσβλέπει σε ισχυρότερη Κύπρο στην περιοχή της Αν. Μεσογείου, εύρημα που δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητο με το ζήτημα του φυσικού αερίου.

Σε λανθασμένη κατεύθυνση η Κύπρος

Κληθέντες να εκτιμήσουν την πορεία της χώρας, η πλειοψηφία των Κυπρίων ερωτηθέντων (56%) απάντησε ότι... στραβά αρμενίζουμε, δηλώνοντας ότι η Κύπρος οδηγείται σε λανθασμένη κατεύθυνση. Θετικές στην πλειοψηφία τους ήταν οι εκτιμήσεις των Αιγυπτίων και των Ισραηλινών για τις χώρες τους, με 59% και 55% αντίστοιχα να συμφωνούν ότι οδεύουν προς τη σωστή κατεύθυνση. 

Ανησυχούν για υγεία οι Κύπριοι

Ως σοβαρότερο πρόβλημα της περιοχής, το βαρόμετρο κατέγραψε το θέμα της ανεργίας (55%). Η παιδεία (46%), η φτώχεια (42%), η ακρίβεια (36%), αλλά και το δημοκρατικό έλλειμμα (25%) συγκαταλέγονται επίσης ανάμεσα στα σοβαρά ζητήματα που απασχολούν τους πολίτες της περιοχής. Ειδικότερα, η κυπριακή κοινή γνώμη κατατάσσει, λίγες μόλις πριν την εφαρμογή του ΓεΣΥ, ως υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα την υγεία και την κοινωνική ασφάλιση με ποσοστό 57%. Ψηλά στη λίστα και το δημόσιο χρέος (52%), αλλά και η ακρίβεια (47%). Παράδοξο μπορεί να χαρακτηριστεί το γεγονός ότι οι Κύπριοι δεν θεωρούν αναλόγως σοβαρό πρόβλημα την μεταναστευτική κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα, η οποία παραμένει πρώτη σε ροές κατ’ αναλογία πληθυσμού βάσει επίσημων ευρωπαϊκών ερευνών. Αντιθέτως, οι Έλληνες πολίτες (δεύτερη χώρα σε μεταναστευτικές ροές κατ’ αναλογία πληθυσμού) κατατάσσουν το μεταναστευτικό τρίτο στη λίστα (43%) με τα σοβαρότερο προβλήματα που αντιμετωπίζουν, μετά την ανεργία (63%) και τη φορολογία (57%). Σημειώνεται ότι ιδιαίτερη ανησυχία για το μεταναστευτικό εκφράζουν και οι πολίτες του Λιβάνου.

Χειρότερη περίοδος μετά το 1974

Τη δεκαετία του 1990 νοσταλγούν οι Κύπριοι πολίτες, που θεωρούν την εν λόγω χρονική περίοδο ως την καλύτερη για τη χώρα. Χειρότερη περίοδος, για προφανείς λόγους, η δεκαετία του 1970 –από την έρευνα προκύπτει ότι οι πολίτες θεωρούν την παρούσα φάση ως τη δεύτερη χειρότερη στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας μετά την τουρκική εισβολή. Όσον αφορά στην κυπριακή οικονομία, επικρατέστερη άποψη στις τάξεις της κοινωνίας (37%) είναι ότι η κατάσταση είναι συγκριτικά χειρότερα σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Επιπλέον, τέσσερις στους 10 εκτιμούν ότι δεν υπάρχουν προοπτικές βελτίωσης στο άμεσο μέλλον. Ως οι πλέον απαισιόδοξοι για την οικονομική προοπτική της χώρας τους εμφανίζονται οι Λιβανέζοι (67%), ενώ ανάλογα είναι τα ευρήματα και ανάμεσα στους Τούρκους πολίτες που κλήθηκαν να απαντήσουν στο πλαίσιο της δημοσκόπησης. Στο σύνολο, πάντως, οι ερωτηθέντες θεωρούν κατά πλειοψηφία (ποσοστό 57%) ότι η οικονομική κατάσταση δυσχεραίνει αντί να βελτιώνεται, με τους απαισιόδοξους να εμφανίζουν αύξηση τριών ποσοστιαίων μονάδων από το 2014.

Μετέωρη Δημοκρατία 

Ένας στους δύο Κύπριους εντοπίζει δημοκρατικό έλλειμμα. Το συγκεκριμένο εύρημα, όπου οι πολίτες απάντησαν πλειοψηφικά (53%) ότι θεωρούν την Κύπρο «λίγο εώς καθόλου δημοκρατική», χρήζει αξιοποίησης όσον αφορά και στον διάλογο που εκτυλίσσεται μετεκλογικά στη δημόσια σφαίρα για τα αυξητικά ποσοστά της αποχής. Όσον αφορά στις απαντήσεις που έδωσαν οι πολίτες των υπολοίπων χωρών, το χαμηλότερο επίπεδο δημοκρατίας καταγράφεται στη Βουλγαρία (79%), στη Βόρεια Μακεδονία (75%) και στην Τουρκία (71%). Θετικά αξιολογήθηκε το επίπεδο της δημοκρατίας στην Ελλάδα από το 58% των ερωτηθέντων. 

Ψηλά τα πανεπιστήμια

Ικανοποιημένοι από το επίπεδο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας εμφανίστηκαν εφτά στους 10 Κύπριους. Σαρωτικά θετική η στάση των Ισραηλινών για τα πανεπιστήμιά τους, ενώ την πλέον αρνητική αξιολόγηση έλαβαν από τους πολίτες των αντίστοιχων χωρών τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Αλβανίας, του Κοσόβου, της Βόρειας Μακεδονίας και της Τουρκίας.

Ανίκητο τέρας η διαφθορά

Κραυγή απόγνωσης αποτυπώνουν τα ευρήματα για τον έλεγχο και την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Κυπριακή Δημοκρατία. Το 92% αξιολογεί ως πενιχρά ή ανύπαρκτα τα μέτρα που λαμβάνονται προς αυτήν την κατεύθυνση, τάση που έχει καταγραφεί πολλάκις και σε εγχώριες έρευνες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η δημοσκόπηση της Κάπα Research διενεργήθηκε στον απόηχο της δημοσιοποίησης του πορίσματος για την κατάρρευση του Συνεργατισμού, η απογοήτευση των πολιτών στην συντριπτική πλειοψηφία τους, μάλλον δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Πάντως, ανάλογη είναι η τάση και στα υπόλοιπα κράτη, με μοναδική εξαίρεση την Αίγυπτο, όπου το 50% θεωρεί ότι γίνονται τα δέοντα για πάταξη του φαινουμένου στη δημόσια ζωή.

Τρύπες ελέγχου

Ανεπαρκής ο έλεγχος και σε ό,τι αφορά την τρομοκρατία, απαντούν οι Κύπριοι, παρότι δεν καταγράφονται τέτοιου είδους κρούσματα στη χώρα και επικρατεί η πεποίθηση ότι δεν ελλοχεύει κίνδυνος εξτρεμιστικών επιθέσεων και ενεργειών. Εν αντιθέσει με τους Κύπριους, οι Αιγύπτιοι εμφανίζονται στην πλειοψηφία τους αρκετά εώς πολύ ικανοποιημένοι από τις προσπάθειες που καταβάλλονται από την κυβέρνησή τους για καταπολέμηση της τρομοκρατίας, παρά τις συχνές επιθέσεις που καταγράφονται στα εδάφη τους.

Ανοχύρωτη Πολιτεία

Η απόφαση για μείωση της στρατιωτικής θητείας και το κλείσιμο δεκάδων φυλακίων της Εθνικής Φρουράς συνέβαλαν στην απολυτοποίηση της άποψης ότι η Κύπρος είναι εντελώς αποδυναμωμένη σε στρατιωτικό επίπεδο. Αποτελεί, άλλωστε και παραδοχή των ανώτερων αξιωματούχων της χώρας ότι δεν διατίθεται δυνατότητα αποτροπής εξωτερικών επιθέσεων. Διόλου παράδοξο ότι οι Ισραηλινοί έχουν εντελώς αντίθετη άποψη για το επίπεδο της δικής τους στρατιωτικής ισχύος. Επιπλέον, η δημιουργία τριμερών συνεργασιών με άλλα κράτη της περιοχής (Ισραήλ, Αίγυπτος, Ελλάδα), αλλά και το πρόσφατο άνοιγμα προς Γαλλία και ΗΠΑ, δεν φαίνεται να πείθουν τους Κύπριους όσον αφορά τις διεθνείς συμμαχίες. Μόλις το 37% θεωρεί ότι οι «διεθνείς συμμαχίες» της Κύπρου βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο σε αντίθεση με το 60% που θεωρεί «λίγο» ως «καθόλου» ικανοποιητικό το επίπεδο των συνεργασιών που επιτεύχθηκαν μέχρι στιγμής. 

Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν τη χώρα τους σε νευραλγικά ζητήματα και προέβησαν σε εκτιμήσεις, μεταξύ άλλων, για τις προοπτικές της οικονομίας, την καταπολέμηση της διαφθοράς και τις διεθνείς συμμαχίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι θετικές εκτιμήσεις παρουσιάζουν πτώση σε όλα τα θέματα σε σύγκριση με τα αποτελέσματα της έρευνας το 2003.

Στα συγκεντρωτικά ανά χώρα που παρουσιάζονται πιο κάτω, εντυπωσιακά υψηλά είναι τα ποσοστά στις θετικές εκτιμήσεις των Ισραηλινών για τους σημαντικούς τομείς που αφορούν στη χώρα τους. Πάντως, ο μοναδικός τομέας που λαμβάνει θετικό πρόσημο σε όλες τις χώρες που περιλαμβάνονται στην έρευνα είναι η πολιτιστική παράδοση - περήφανοι για την κληρονομιά τους εμφανίζονται όλοι οι λαοί των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, με τα ποσοστά να κυμαίνονται από 69% (Βόρεια Μακεδονία) μέχρι 95% (Ελλάδα).

* ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ:  Η μεγάλη έρευνα της Κάπα Research έχει συγκριτικό χαρακτήρα και διενεργήθηκε σε εύρος 9.241 πολιτών από 12 χώρες της Νοτιοανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων. Συγκεκριμένα, πολίτες Κύπρου, Ελλάδας, Τουρκίας, Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Βόρειας Μακεδονίας, Κοσόβου, Ισραήλ, Λιβάνου, Αιγύπτου και Αλβανίας. Το χρονικό διάστημα της έρευνας, με τη διαδικασία των τηλεφωνικών και διαδικτυακών συνεντεύξεων, κυμάνθηκε από τις 5 Μαρτίου έως και τις 19 Απριλίου.

>> ΑΥΡΙΟ ΣΤΗΝ OFFSITE ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΤΙ ΑΠΑΝΤΟΥΝ ΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΓΙΑ ΝΑΤΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΥΣ