Του Γιώργου Μιχαηλίδη

Tη «δική του ξεχωριστή ιστορία» μέσα από το δράμα που βιώνουν για 47 σχεδόν χρόνια οι οικογένειες των αγνοουμένων βιώνει ο Επίτροπος Προεδρίας Φώτης Φωτίου. Σε συνέντευξή του στην Offsite ο κ. Φωτίου αποκαλύπτει πόσες υποθέσεις  Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών πεσόντων, που είχαν ταφεί σε γνωστούς και άγνωστους χώρους στις κατεχόμενες περιοχές. 

Ο Επίτροπος μιλά και ταυτόχρονα δίνει επτά συγκεκριμένους τάφους που βρέθηκαν μαζικοί τάφοι αγνοουμένων, ενώ το 50% των Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών αγνοουμένων βρίσκονται σε εκκρεμότητα. Θεωρεί άμεσα υπεύθυνη για το τεράστιο πρόβλημα των αγνοουμένων την Τουρκία και εισηγείται 7 τρόπους για να επιτευχθεί πρόοδος στο πρόβλημα των αγνοουμένων.  Παράλληλα, αναφέρεται στο Σχέδιο Δράσης της Κυβέρνησης.

Στη συνέντευξη, ο κ. Φωτίου δεν παραλείπει να προβεί σε μια ιστορική αναδρομή για το πως δημιουργήθηκε το τραγικό πρόβλημα των αγνοουμένων και δίνει λεπτομέρειες για τη συμφωνία Κληρίδη - Ντενκτάς που δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Επιτρόπου Προεδρίας Φώτη Φωτίου στην Offsite είναι το ακόλουθο:

Eρ.: Πώς δημιουργήθηκε το τραγικό πρόβλημα των αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής και πώς καταλήξαμε για χρόνια στον αριθμό των 1619 αγνοουμένων;

«Κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής έως και το 1976, στην Κύπρο λειτουργούσε κλιμάκιο αντιπροσώπων της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, το οποίο παρείχε ανθρωπιστική βοήθεια και στήριξη στις οικογένειες των προσφύγων, αγνοουμένων και παθόντων.

Στους αντιπροσώπους της ΔΕΕΣ, είχαν δηλωθεί από τις οικογένειες τους, ως αγνοούμενοι πέραν των 2500 Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών.

Οι κατάλογοι αυτοί, αφορούσαν πολίτες, γυναίκες και παιδιά όπως και στρατιωτικούς μέλη της Εθνικής Φρουράς, της ΕΛΔΥΚ καθώς και εφέδρους.  

Μετά από μελέτη των αρμοδίων υπηρεσιών της Κυπριακής Δημοκρατίας, συνομολογήθηκε ένας κατάλογος 1619 υποθέσεων Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής.

Εκτός από τις πιο πάνω υποθέσεις αγνοουμένων κατά τη διάρκεια της ετοιμασίας του σχεδίου καταλόγου πεσόντων της τουρκικής εισβολής, που αποφασίστηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο το 2000, καταγράφηκαν και πέραν των 500 υποθέσεων Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών πεσόντων, που είχαν ταφεί σε γνωστούς και άγνωστους χώρους στις κατεχόμενες περιοχές. 

Εκτός από τους αγνοούμενους της τουρκικής εισβολής, στη ΔΕΑ κατατέθηκαν και περίπου 44 υποθέσεις Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών αγνοουμένων της περιόδου 1963-67».

Eρ: Γιατί το πρόβλημα δεν επιλύθηκε τα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή όταν και οι πλείστοι συγγενείς Α΄βαθμού βρίσκονταν στη ζωή;

«Οι πρώτες προσπάθειες για επίλυση του προβλήματος έγιναν μετά την τουρκική εισβολή, στα πλαίσια των συναντήσεων Κληρίδη-Ντενκτάς.  Για τον σκοπό αυτό είχε συσταθεί μια υποεπιτροπή για αγνοούμενα πρόσωπα, της οποίας οι εργασίες, λόγω διαφωνιών που προέκυψαν από την αρνητική στάση της τουρκικής πλευράς, τερματίστηκαν μετά από 11 συνεδριάσεις».

Οι όροι εντολής της ΔΕΑ

Eρ:Πώς καταλήξατε στη σύσταση και λειτουργεία της Διερευνητικής Επιτροπής;

«Η ΔΕΑ, συστάθηκε το 1981, μετά από σχετικά ψηφίσματα των Ην.Εθνών, ως αποτέλεσμα των ενεργειών της Κυπριακής Δημοκρατίας και των συγγενών των αγνοουμένων.Είναι ένας δικοινοτικός μηχανισμός, στον οποίο εκπροσωπούνται οι δυο από τις κοινότητες της Κύπρου καθώς και ο Γεν.Γραμματέας των Ην.Εθνών με εκπρόσωπο του, τον οποίο επιλέγει μετά από υποβολή σχετικού καταλόγου από την ΔΕΕΣ.  Να σημειωθεί επίσης ότι στη ΔΕΑ δεν εκπροσωπείται η Τουρκία.

Η ΔΕΑ, έχει περιορισμένους όρους εντολής και δεν είναι εντεταλμένη να αποδώσει ευθύνες για τις εξαφανίσεις και δολοφονίες, ούτε και για να εξακριβώσει την αιτία θανάτου των αγνοουμένων.  Δηλαδή, με απλά λόγια οι όροι εντολής της ΔΕΑ αποκλείουν θέματα που άπτονται της δικαιοσύνης και της αλήθειας.  Ως εκ τούτου, η ΔΕΑ δεν λειτουργεί ως μηχανισμός θεραπείας και αποκατάστασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αγνοουμένων και των οικογενειών τους.  Επικεντρώνει τις προσπάθειες της μόνο στην ανθρωπιστική πτυχή των εξαφανίσεων».

Ερ.:Γιατί δεν εφαρμόστηκε η συμφωνία του Προέδρου της Δημοκρατίας Γλαύκου Κληρίδη με τον ηγέτη της Τουρκοκυπριακής κοινότητας Ραούφ Ντενκτάς;

«Ενόψει της απουσίας αποτελεσματικότητας από πλευράς ΔΕΑ, το 1997, στα πλαίσια των συναντήσεων του προέδρου Κληρίδη με τον Ρ.Ντενκτάς, σε συνάντηση που είχαν υπό την αιγίδα των Ην.Εθνών, συμφώνησαν ένα κείμενο για το πρόβλημα των αγνοουμένων, στο οποίο για πρώτη φορά γινόταν αναφορά και στην πραγματοποίηση εκταφών λειψάνων.  Το κείμενο αυτό είναι γνωστό ως η Συμφωνία Κληρίδη – Ντενκτάς για τους αγνοούμενους του 1997.

Όπως και με άλλες συμφωνίες, π.χ. 3ης Βιέννης για το θέμα των εγκλωβισμένων κλπ, μετά από τρεις συναντήσεις, η τουρκική πλευρά υπαναχώρησε και αρνείτο να προχωρήσει με την υλοποίηση των προνοιών της Συμφωνίας Κληρίδη – Ντενκτάς».

Ερ.:Πότε άρχισε το πρόγραμμα εκταφών και αναγνώρισης λειψάνων της ΔΕΑ;

«Μετά από ανακοίνωση της Τουρκίας στα πλαίσια της ΕΜΑ ότι θα συνεργαστεί για πραγματοποίηση εκταφών, η ΔΕΑ άρχισε την προεργασία για την πραγματοποίηση εκταφών και αναγνώριση λειψάνων.  Οι πρώτες εκταφές έγιναν το 2005, στην περιοχή του Τράχωνα χωρίς να εντοπιστούν λείψανα. Το 2006, εντοπίστηκαν τα πρώτα λείψανα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων αγνοουμένων.  Οι γενετικές εξετάσεις στα πρώτα χρόνια του προγράμματος πραγματοποιούνταν από ομάδα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων γενετιστών, οι οποίοι είχαν ενταχθεί στις δομές του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου. 

Οι εκταφές και ανθρωπολογικές εξετάσεις πραγματοποιούνται από μικτές ομάδες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων επιστημόνων. Για τις ανάγκες των ανθρωπολογικών εξετάσεων έχει δημιουργηθεί σε περιοχή του αεροδρομίου Λευκωσίας, που ελέγχεται από τα Ην. Έθνη, το ανθρωπολογικό εργαστήριο της ΔΕΑ. Το πρόγραμμα, αν και λειτουργεί εδώ και 15 χρόνια, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα και προκλήσεις, τα οποία οφείλονται αποκλειστικά στην έλλειψη ουσιαστικής και ειλικρινούς συνεργασίας εκ μέρους της κατοχικής δύναμης. 

Ως αποτέλεσμα των προβλημάτων, σήμερα πέραν του 50% ή περίπου 800 υποθέσεις Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών αγνοουμένων εξακολουθούν να βρίσκονται σε εκκρεμότητα.

Επισημαίνεται επίσης ότι για τις υποθέσεις που έχουν ταυτοποιηθεί, στις πλείστες των οικογενειών παραδίδονται μεμονωμένα οστά, ενώ υπάρχει και μικρός αριθμός υποθέσεων που το οστό που εντοπίστηκε αναλώθηκε για τις ανάγκες των εξετάσεων DNA και ως εκ τούτου, στις οικογένειες δεν θα παραδοθούν για ταφή οποιαδήποτε οστά του συγγενή τους.  Η τραγική αυτή κατάσταση οφείλεται στη διάπραξη ενός δεύτερου εγκλήματος από τις κατοχικές δυνάμεις, αυτού της καταστροφής των πρωτογενών χώρων ταφής και της σκόπιμης μετακίνησης  των οστών σε άλλους άγνωστους χώρους.

Να σημειώσω ότι κύριος χρηματοδότης του προγράμματος είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Κυπριακή Δημοκρατία.  Υπάρχουν εισφορές και από άλλες χώρες».

«Δραματική μείωση στις ταυτοποιήσεις»

Ερ.:Ποια είναι τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει το πρόγραμμα της ΔΕΑ;

«Τα τελευταία πέντε χρόνια παρατηρείται δραματική μείωση  στον αριθμό των λειψάνων που εντοπίζονται κατά τις εκταφές και ως συνεπακόλουθο τον αριθμό των ταυτοποιήσεων με τη μέθοδο του DNA.  Τα στοιχεία στην ιστοσελίδα της ΔΕΑ είναι διαφωτιστικά.

Δεν υπάρχει πρόοδος στην επίλυση των πιο κάτω που εμποδίζουν και αποτελούν τροχοπέδη στις προσπάθειες επίλυσης της τραγωδίας των αγνοουμένων:

• Η Τουρκία εξακολουθεί να αρνείται πρόσβαση και μελέτη των αρχείων της όπου υπάρχουν οι πληροφορίες και τα στοιχεία για την τύχη των αγνοουμένων καθώς και πληροφορίες για ομαδικούς τάφους.
• Οι δυσκολίες και τα προσκόμματα που θέτει ο τουρκικός στρατός για εκταφές και έρευνες σε ζώνες που αυθαίρετα χαρακτηρίζει ως στρατιωτικές συνεχίζουν να υφίστανται.
• Μαζικοί τάφοι από τις περισυλλογές από τα πεδία των μαχών. Και στο θέμα αυτό υπάρχει άρνηση υπόδειξης των χώρων από την Τουρκία παρά την έκκληση του Γεν. Γραμματέα του ΟΗΕ να κατατεθούν οι πληροφορίες στη ΔΕΑ.
• Σκόπιμες μετακινήσεις. Δεν υπάρχει οποιαδήποτε πρόοδος.  Οι μετακινήσεις αφορούν την πλειοψηφία των μαζικών τάφων που εκτάφηκαν μέχρι σήμερα.  Ενδεικτικά αναφέρονται οι πιο κάτω υποθέσεις:

Έρευνες στο χώρο εκταφής πρόχειρου Νοσοκομείου Τυλληρίας

• Άσσια, περίπου 80 άτομα,
• Στρογγυλός, περίπου 20 άτομα,
• Κοντεμένος, Lapatsa Hill, περίπου 35 εθνοφρουροί,
• Κορνόκηπος περίπου 35 εθνοφρουροί,
• Λάπηθος, περιοχή Celebrity, οι πληροφορίες από τουρκικές πηγές και δημοσιεύματα αναφέρονται στην ταφή περίπου 200 ατόμων.  Από τις εκταφές που έγιναν εντοπίστηκαν υπολείμματα οστών για περίπου 15 εθνοφρουρούς.
• Χώρος ταφής στην Αγκαστίνα, αφορά περίπου 10 άτομα
• Καμίνι στον Άγιο Ιλαρίωνα, αφορά περίπου 15 άτομα και πολλοί άλλοι χώροι».

Ερ.:Ποια προβλήματα προκαλούν οι μετακινήσεις;

«Οι μετακινήσεις αφορούν την εφαρμογή μιας συστηματικής και απάνθρωπης πολιτικής που στοχεύει στην απόκρυψη των εγκλημάτων που διέπραξε ο κατοχικός στρατός κατά και μετά την εισβολή.

Προκαλούν δυο σοβαρές επιπτώσεις:

• Αυξάνουν τον χρόνο και το κόστος των εκταφών και των άλλων επιστημονικών εξετάσεων
• Στις οικογένειες παραδίδονται για ταφή μόνο μεμονωμένα οστά».

Οι 7 υποχρεώσεις της Τουρκίας

Ερ.:Τι πρέπει να γίνει ώστε να επιτευχθεί πρόοδος στις προσπάθειες επίλυσης της τραγωδίας των αγνοουμένων ;

«Το κλειδί για επίτευξη προόδου για επίλυση της τραγωδίας των αγνοουμένων βρίσκεται στα χέρια της κατοχικής δύναμης.  Χωρίς την ειλικρινή και ουσιαστική συνεργασία της Τουρκίας δεν μπορεί και δεν αναμένεται, δυστυχώς, οποιαδήποτε πρόοδος.  Η Τουρκία θα πρέπει επιτέλους να πάρει εκείνες τις ανθρωπιστικές και πολιτικές αποφάσεις που θα οδηγήσουν στην επίλυση της τραγωδίας των αγνοουμένων.  Στο πλαίσιο αυτό αναμένεται από την Τουρκία:

• Να καταθέσει όλες τις πληροφορίες που αφορούν μαζικούς χώρους ταφής Ελληνοκυπρίων, που δημιουργήθηκαν από τον τουρκικό στρατό μετά από τις περισυλλογές των νεκρών από τα πεδία των μαχών.
• Να επιτρέψει πρόσβαση και μελέτη των στρατιωτικών αρχείων της τουρκικής εισβολής, στα οποία υπάρχουν οι πληροφορίες για την τύχη Ελληνοκυπρίων και Ελλαδιτών αγνοουμένων, όπως επίσης και τους καταλόγους των αιχμαλώτων πολέμου που μεταφέρθηκαν και κρατήθηκαν σε φυλακές στην Τουρκία.
• Να υποδείξει τους χώρους επαναταφής των λειψάνων που σκόπιμα μετακινήθηκαν από τον τουρκικό στρατό από τους πρωτογενείς χώρους ταφής.
• Να επιτρέψει την απρόσκοπτη πρόσβαση σε χώρους που αυθαίρετα και κατά το δοκούν χαρακτηρίζει ως στρατιωτικές ζώνες σε συνεργεία της ΔΕΑ τόσο για πραγματοποίηση εκταφών αλλά και ερευνών.
• Η κατοχική δύναμη να συμπεριφερθεί επιτέλους, σύμφωνα με τις αρχές και αξίες της διεθνούς νομιμότητας και να εφαρμόσει, χωρίς άλλες καθυστερήσεις, τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 2001 και 2014 όπως επίσης και τις αποφάσεις του ΕΔΑΔ που αφορούν ατομικές προσφυγές οικογενειών αγνοουμένων.

Εκτός από τις υποχρεώσεις και ευθύνες της κατοχικής δύναμης, υποχρεώσεις έχουν και τα Ηνωμένα Έθνη, υπό την αιγίδα των οποίων λειτουργεί η ΔΕΑ καθώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση που είναι ο κύριος χρηματοδότης του προγράμματος της ΔΕΑ.   Οι προσπάθειες όλων θα πρέπει να στοχεύουν στη πίεση προς την Τουρκία για να συνεργαστεί για επίλυση της ανθρωπιστικής πτυχής της τραγωδίας των αγνοουμένων καθώς και στην αποκατάσταση και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αγνοουμένων και των οικογενειών τους.

Από πλευράς μας θέλω να τονίσω ότι ανεξάρτητα από την αδιαλλαξία της τουρκικής πλευράς εμείς καταβάλλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια τόσο εντός όσο και εκτός Κύπρου για επίλυση των προβλημάτων και ανατροπή των αρνητικών δεδομένων.  Είναι στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας που έχει συνομολογηθεί, μετά από οδηγίες του Προέδρου της Δημοκρατίας, κ. Νίκου Αναστασιάδη ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης με πρωτοβουλίες και ενέργειες σε όλα τα επίπεδα».

Ερ.:Πότε άρχισε το πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας στις ελεύθερες περιοχές και σε τι αποσκοπεί;

«Το πρόγραμμα άρχισε το 1999, δηλαδή έξι χρόνια πριν την έναρξη εκταφών του προγράμματος της ΔΕΑ. Οι πρώτες εκταφές που έγιναν στην Κύπρο με επιστημονικό τρόπο πραγματοποιήθηκαν από τα κοιμητήρια Λακατάμιας και Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης όπου είχαν ταφεί ως άγνωστοι αριθμός πεσόντων της τουρκικής εισβολής.    Οι εκταφές έγιναν από την ξένη μη κυβερνητική οργάνωση «Γιατροί για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα» και οι γενετικές εξετάσεις από τους επιστήμονες του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου.  

Μετά την εκλογή στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας του κ. Νίκου Αναστασιάδη, η Κυβέρνηση ακολούθησε μια πιο έντονη αν μπορώ να πω ανθρωπιστική πολιτική που στόχευε να δοθούν πειστικές απαντήσεις, χωρίς οποιεσδήποτε σκοπιμότητες, σε οικογένειες Ελληνοκυπρίων, Ελλαδιτών αλλά και Τουρκοκυπρίων, των οποίων οι υποθέσεις δεν είχαν κατατεθεί στη ΔΕΑ και οι απαντήσεις στις οικογένειες αυτές θα μπορούσαν να δοθούν από ενέργειες και πράξεις της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Είναι στο πλαίσιο αυτής της ανθρωπιστικής πολιτικής που πραγματοποιήθηκαν εκταφές σε περιοχές υπό τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι οποίες εκκρεμούσαν για τόσες δεκαετίες προκαλώντας πόνο και αβεβαιότητα σε πολλές οικογένειες συμπατριωτών μας αλλά και Ελλαδιτών αδελφών μας.  

Ενδεικτικά να αναφέρω την μεγάλη εκταφή στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας για εντοπισμό των λειψάνων των ηρώων αδελφών μας του ΝΟΡΑΤΛΑΣ, την εκταφή στο νοσοκομείο Αθαλάσσας για εντοπισμό λειψάνων των ασθενών και του νοσηλευτικού προσωπικού που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των τουρκικών βομβαρδισμών, των δυο μεγάλων τάφων του πραξικοπήματος, της εκταφής των λειψάνων των πεσόντων το 1964 Ελλαδιτών της ακταιωρού ΦΑΕΘΩΝ όπως και την μεγάλη εκταφή στον Παχύαμμο Τηλλυρίας για εντοπισμό των λειψάνων ηρώων μας που έχασαν τη ζωή τους κατά τους βομβαρδισμούς της τουρκικής αεροπορίας τον Αύγουστο του 1964.  Πραγματοποιήθηκαν επίσης αρκετές μεμονωμένες εκταφές μετά από αιτήματα των οικογενειών. Θέλω να τονίσω ότι οι προσπάθειες μας έχουν καθαρά ανθρωπιστικούς στόχους και αποτελούν την υλοποίηση των υποχρεώσεων και δεσμεύσεων της πολιτείας απέναντι στους ήρωες μας και στις οικογένειες τους». 

Οι τραγικές συνέπειες

Ερ.:Υπάρχει καμιά ξεχωριστή ιστορία την οποία μπορείτε να μας εκμυστηρευτείτε;

«Η κάθε υπόθεση αγνοουμένου είναι μοναδική και ξεχωριστή με τις δικές της ιδιαιτερότητες είτε πρόκειται για αγνοούμενους γονείς, παιδιά, αδέλφια και συζύγους. Η κοινή συνισταμένη όλων των υποθέσεων είναι οι τραγικές συνέπειες της εξαφάνισης αγαπημένων προσώπων και ο ανείπωτος πόνος και δυστυχία που προκαλούν οι εξαφανίσεις και η άγνοια των οικογενειών για την τύχη των αγαπημένων τους προσώπων.

Κάθε υπόθεση που χειρίζομαι προκαλεί έντονα συναισθήματα και συνειρμούς. Μου προκαλεί λύπη, πικρία αλλά και απογοήτευση για την στάση των απανταχού της γης που επιτρέπουν, παρά τις προσπάθειες όλων μας, την συνέχιση του δράματος που βιώνουν για σχεδόν μισό αιώνα καθημερινά οι οικογένειες σε μια μικρή ευρωπαϊκή χώρα όπως η Κύπρος.  Αυτή τελικά είναι η δική μου ξεχωριστή «ιστορία».