Έφθασαν τα Θεοφάνεια, μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Χριστιανοσύνης, η οποία αποτελεί μία ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή.

Το όνομα Θεοφάνεια προήλθε από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας ενώ ως γιορτή είναι γνωστή στο λαό και σαν γιορτή των Φώτων, επειδή σε παλαιότερους χρόνους κατά τη μέρα αυτή βάφτιζαν τα τέκνα τους κι έτσι φωτίζονταν.

Πάμε να δούμε τα έθιμα των Θεοφανείων στην Κύπρο!

Αγιασμός των νερών και κατάδυση του Τίμιου Σταυρού

Κατά την παραμονή των Φώτων, δηλαδή κατά τα λεγόμενα Κάλαντα, τελείται στην εκκλησία η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού ή αλλιώς ο αγιασμός των νερών. 

Βασική τελετουργία του αγιασμού των υδάτων είναι η κατάδυση του Τίμιου Σταυρού, κατά μίμηση της Βάπτισης του Θεανθρώπου. 

Συγκεκριμένα το Σταυρό περιμένουν οι κολυμβητές διαφόρων ηλικιών, οι οποίοι αψηφώντας το κρύο, βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν το Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου. Όποιος πιάσει πρώτος στα χέρια του το Σταυρό, θεωρείται ευλογία και θα έχει καλή τύχη.

​Επιπλέον σε μερικά χωριά της Κύπρου μεταφέρονται στην εκκλησία για να βαπτιστούν στο αγιασμένο νερό διάφορα φρούτα όπως εσπεριδοειδή, ρόδια, καρπούζια και σταφύλια, φυλαγμένα από πριν, αμύγδαλα κλπ. Επίσης κάθε οικογένεια φροντίζει να βαφτίζει μερικά κεριά, που τα φυλάσσουν και τα ανάβουν σε περίπτωση θύελλας ή σε περίπτωση που μια έγκυος δυσκολεύεται να γεννήσει.

Μετά τον Αγιασμό των υδάτων, οι ιερείς, κυρίως στα χωριά, περνούν από τα σπίτια και τα ραντίζουν για να φύγουν τα κακά πνεύματα, ψάλλοντας το εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε. Τον ιερέα κατά κανόνα συνοδεύουν μικρά παιδιά που φέρουν το σικλίν, δοχείο δηλαδή μετάλλινο που περιέχει αγιασμένο νερό, και φανάρι, αναμμένο από το καντήλι κυρίως του Χριστού. Από αυτό το φως δίνουν σε όλες τις οικογένειες.

Στις μεγάλες πόλεις τον αγιασμό τον παίρνουν οι ίδιοι οι κάτοικοι, τον πίνουν και ραντίζουν τα σπίτια τους, τα χωράφια τους, τις δουλειές τους αλλά και τα ζώα τους για να πάνε όλα κατ’ευχήν.

Καλικάντζαροι και ξεροτήανα

Ακόμα ένα έθιμο των Φώτων είναι και οι Καλικάντζαροι (Σκαλαπούνταροι), μικρά σκανδαλιάρικα όντα που κάνουν ζημιές. Στους Καλικάντζαρους αρέσουν τα τηγανιτά και για αυτό το λόγο αυτό οι νοικοκυρές φτιάχνουν λουκουμάδες (ξεροτήανα) και τους ρίχνουν στις οροφές των σπιτιών τους (σπάνια και με λίγα λουκάνικα), για να φάνε οι σκαλαπούνταροι και να φύγουν. Την ώρα που ρίχνουν τους λουκουμάδες στην στέγη για να φάνε και να φύγουν οι Καλικάντζαροι λένε το εξής ποίημα:

«Τιτσίν τιτσίν λουκάνικον

μασ’ αίριν μαυρομάνικον

κομμάτιν ξεροτήανον

να φάμεν τζ’αι να φύουμεν»

Πουλουστρίναν 

Ακόμα ένα έθιμο της μέρας είναι όταν τα μικρά παιδιά πάνε στα σπίτια ζητώντας πλουμιστήραν (από το ρ. πλουμίζω = φιλοδωρώ) ή πουλουστρίναν (από το γαλλικό pour estrenne = καλή τύχη), δηλαδή φιλοδώρημα συνήθως χρηματικό (παλαιότερα, ήταν διάφοροι καρποί, όπως αμύγδαλα, σταφίδες, ρόδια κλπ.), λέγοντας:

«Καλημέρα τζ’αί τα Φώτα τζ’αί την πλουμιστήραν πρώτα» 

Χρόνια Πολλά!