Τα τελευταία χρόνια ακούμε τη φράση ρητορική μίσους. Το φαινόμενο αυτό που έχει πολιτικοκοινωνική διάσταση απασχολεί όλες τις κοινωνίες και έχει τη ρίζα της στην ευρύ χρήση του Διαδικτύου. Η ρητορική μίσους (ευτυχώς όχι στην Κύπρο) έφερε ακόμα και ανθρώπινες τραγωδίες σε προηγμένες κατά τα άλλα κοινωνίες του εξωτερικού.

Η ευρεία χρήση του Διαδικτύου εκτρέφει σύμφωνα με τους ειδικούς την ρητορική μίσους.  Ρητορική μίσους, εκτός των ειδικών περιγραφών που προβλέπουν νόμοι κρατών, είναι η ομιλία που προσβάλλει ένα άτομο ή μια ομάδα με βάση χαρακτηριστικά όπως το φύλο, την εθνοτική καταγωγή, τη θρησκεία, τη φυλή, την αναπηρία ή το γενετήσιο προσανατολισμό

Στη νομοθεσία ορισμένων χωρών, ρητορική μίσους θεωρείται ομιλία, χειρονομία ή συμπεριφορά, κείμενα, ή παρουσιάσεις οι οποίες είναι απαγορευμένες, επειδή υποκινούν βία ή επιζήμια δράση εναντίον ή από το προστατευόμενο άτομο ή ομάδα, είτε γιατί υποτιμούν ή εκφοβίζουν ένα προστατευόμενο άτομο ή ομάδα. Ο νόμος μπορεί να προσδιορίσει μια προστατευμένη ομάδα με κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά Στη νομοθεσία κάποιων χωρών, δεν υπάρχει νομικός όρος για την «ρητορικής μίσους».  Σε ορισμένες χώρες, θύμα ρητορικής μίσους μπορεί να ζητήσει αποζημίωση σύμφωνα με το αστικό δίκαιο, ποινικό δίκαιο, ή και τα δύο. Μια ιστοσελίδα που χρησιμοποιεί τη ρητορική μίσους ονομάζεται ιστοσελίδα μίσους. Οι περισσότερες από αυτές τις ιστοσελίδες περιέχουν φόρουμ στο Διαδίκτυο και ειδήσεις που δίνουν έμφαση σε μια συγκεκριμένη άποψη.

Έχουν υπάρξει εκτεταμένες συζητήσεις για την ελευθερία του λόγου, τη ρητορική μίσους και τη νομοθεσία για τη ρητορική μίσους. Η κριτική στον όρο «ρητορική μίσους» είναι ότι αποτελεί ένα σύγχρονο παράδειγμα της καινοτόμου γλώσσας, που χρησιμοποιείται για να φιμώσουν τους επικριτές κοινωνικών πολιτικών που έχουν εφαρμοσθεί με μέτριο τρόπο και με βιασύνη για να εμφανιστεί πολιτικά ορθή πρακτική, , ενώ άλλοι υποδεικνύουν σύνδεση μεταξύ της βίαιης ρητορικής και της σκληρότητας του πραγματικού κόσμου.

Ο  δικηγόρος Κωνσταντίνος Καπαρδής μιλώντας στην Offsite τόνισε ότι:

Σήμερα η πρόσβαση στο διαδίκτυο και η διασπορά μιας ρητορικής μίσους, η ανάγκη για περιορισμό και έλεγχο των ελεγχθέντων και της πρόσβασης σε αυτά, χρίζουν μια σφαιρικής αντιμετώπισης, ιδιαίτερα όσο αφορά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τρανταχτό παράδειγμα είναι η επίθεση σε δυο τζαμιά στο Christchurch της Νέας Ζηλανδίας στις 15 Μάρτιου 2019, που επέφερε τον θάνατο σε 49 άτομα. Η επίθεση διαδιδόταν ζωντανά στο Instagram και στο Facebook. Αυτό όπως και άλλα περιστατικά όπως η ρητορική μίσους στο μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Woolwich της Αγγλίας, τονίζουν την ανάγκη αντιμετώπισης του φαινομένου. Η προτεινόμενες λύσεις είναι μέσα από έξι αρχές:

• Εθνική νομοθεσία, κώδικα δεοντολογίας για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον
• Εσωτερικό έλεγχο από τις ίδιες τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Πιο συγκεκριμένα:
• Την διαφάνεια για το ποιο περιεχόμενο αφαιρείται
• Ευθύνη για το περιεχόμενο που αφαιρείται
• Κανόνες δεοντολογίας για το περιεχόμενο που αφαιρείται
• Εσωτερικές διαδικασίες που εξασφαλίζουν την αποτελεσματικότητα ελέγχου

Ο χαρακτήρας στην Κύπρο

Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, η ρητορική μίσους περιλαμβάνει «κάθε μορφή έκφρασης που διαδίδει, υποκινεί, προωθεί ή δικαιολογεί το φυλετικό μίσος, την ξενοφοβία, τον αντισημιτισμό ή άλλες μορφές μίσους».

Το 2018 η ρητορική μίσους στην Αυστραλία υπολογίζεται πως κόστισε $3.7 δις. δολάρια. Ευρωπαϊκές μελέτες όπως και εκθέσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης δείχνουν πως η ρητορική μίσους οδηγεί άτομα να θέτουν τέρμα στην ζωή τους, αλλά ενθαρρύνει και ρατσιστικές τάσεις στην κοινωνία, ειδικότερα με τους αυξημένους αριθμούς μεταναστών σε χώρες της Ευρώπης. Τα τελευταία χρόνια η Κύπρος αντιμετωπίζει αυξημένες τάσεις στη ρητορική μίσους και ξενοφοβικές συμπεριφορές. Η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο αποτελεί ένα κοινωνικό πρόβλημα το οποίο με την προτεινόμενη τετράπτυχη μέθοδο που προτείνεται θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Η ρητορική μίσους είναι προσβλητική και παράνομη ή μόνο προσβλητική και προστατεύεται από το Σύνταγμα που προβλέπει ελευθερία λόγου. Ο αυτοέλεγχος από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν υπάρχουν ξεκάθαρος ορισμός και αντικειμενικά κριτήρια για το πώς να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο και ποιες είναι οι κοινωνικές ομάδες που πρέπει να χρήζουν προστασίας.

Ο κ. Καπαρδής τόνισε ότι οι εξελίξεις στην τεχνολογία, επικοινωνία και συγκεκριμένα στο διαδίκτυο εγείρουν νέες προκλήσεις, όμως τα θέματα για ελευθερία λόγου μένουν τα ίδια. Η ελευθερία λόγου είναι εδραιωμένη στο Άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και στο Άρθρο 19 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα, στην Κύπρο δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο που να ξεκαθαρίζει τί εστί ρητορική μίσους, αλλά ο Ποινικός Κώδικας ποινικοποιεί αδικήματα μίσους. Αυτό δίνει στο Δικαστήριο την διακριτική ευχέρεια για το πώς, πότε και αν μια έκφραση είναι ρητορική μίσους και περιορίζει την ελευθέρια λόγου.

Μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Από τον Μάϊο του 2016 οι γνωστές πλατφόρμες Twitter, Facebook, YouTube, Instagram, Google+ δεσμευτήκαν να περιορίζουν την πρόσβαση σε ρητορική μίσους με κοινό κανόνα δεοντολογίας. Αυτό περιλαμβάνει όρους και προϋποθέσεις για τους χρήστες, κανόνες που απαγορεύουν στους χρήστες να δημοσιεύουν περιεχόμενο που υποκινεί βία ή μίσος εναντίον προστατευόμενων ομάδων.

Ο περιορισμός και η αφαίρεση περιεχομένου από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εγείρει το ερώτημα εάν είναι η κατάλληλη αντιμετώπιση. Το Δικαστήριο εφαρμόζει νομοθεσία η οποία ψηφίζεται μετά από δημοκρατικές εκλογές και στηρίζεται στον ψήφο και την εμπιστοσύνη του κοινού, σε αντίθεση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που είναι ιδιωτικές εταιρείες και αυτοελέγχονται. Ωστόσο, μετά την επίθεση στο Christchurch της Νέας Ζηλανδίας ξεκίνησε ένα νέο κύμα αγανάκτησης που ήθελε μια αλλαγή σε αυτή την πρόκληση. Αυτό οδήγησε σε κοινούς ορούς χρήσης, των αναφορων χρηστών τρομοκρατικού και βίαιου εξτρεμιστικού περιεχομένου, διαφάνεια για το περιεχόμενο που αφαιρείται, ενίσχυση της τεχνολογίας και κοινή ανάπτυξη της τεχνολογίας για αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούν ρυθμιστές του περιεχομένου, αλγόριθμους και αναφορές από τους χρήστες για να αποφασίσουν αν θα αφαιρέσουν περιεχόμενο μίσους. Μια ανάλυση της αποτελεσματικότητας αυτών των μεθόδων δείχνει ότι δεν είναι ένα τέλειο σύστημα. Όμως, σιγά-σιγά, και με την συνεργασία του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπως φαίνεται από τις ετήσιες εκθέσεις, αυτό το σύστημα είναι αποτελεσματικό ως ένα βαθμό.

Συμπεράσματα και εισηγήσεις

Με βάση τα πιο πάνω, και τα τέσσερα προαναφερθέντα κριτήρια διαφάνειας, ευθύνης, κανόνες δεοντολογίας και εσωτερικές διαδικασίες ελέγχου, για την Κύπρο, καθοδήγηση δίνεται από τους κανόνες δεοντολογίας του Συμβουλίου της Ευρώπης, παρόλο δεν είναι μια τέλεια λύση. Το διαδίκτυο είναι παγκόσμιο, συνεχώς επεκτείνεται και έτσι χρειάζεται συντονισμένη συνεργασία από τις εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης, τις τεχνολογικές εταιρείες και την νομοθεσία της κάθε χώρας για πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου της ρητορικής μίσους.

Α.Πασχαλίδης: Εκτείνεται σε ρατσιστική συμπεριφορά

Ο πρώην δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου και μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης για την ρητορική μίσους Ανδρέας Πασχαλίδης εξήγησε στην Offsite ότι η ρητορική μίσους είναι το φαινόμενο όπου εκτείνεται της ρατσιστικής συμπεριφοράς. Η ρητορική μίσους όπως είπε απασχόλησε κατά κόρον το Συμβούλιο Ευρώπης το οποίο εξέδωσε σαφείς οδηγίες και κανονισμούς.

Ο έμπειρος δικαστής τόνισε ότι το Διαδίκτυο προβάλει την ρητορική μίσους άνκαι οι γνωστές πλατφόρμες κοιινωνικής δικτύωσης δεσμεύτηκαν να θέσουν κανόνες που απαγορεύουν στους χρήστες να δημοσιεύουν περιεχόμενο που υποκινεί βία ή μίσος εναντίον προστατευόμενων ομάδων.

Ο κ.Πασχαλίδης τόνισε ότι η ρητορική μίσους ποινικοποιήθηκε και μπορούν να οδηγηθούν υποθέσεις στο Δικαστήριο. Σημειώνεται ότι το ευρωπαϊκό κεκτημένο είναι πολύ αυστηρό σε θέματα υποκίνησης βίας λόγω χαρακτηριστικών συγκεκριμένων ατόμων.

Σύμφωνα με το Άρθρο 154 του Ποινικού Κώδικα, η υποκίνηση βίας ή μίσους λόγω γενετήσιου προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου αφορά την ρητορική μίσους. 

Συγκεκριμένα, πρόσωπο το οποίο εκ προθέσεως, δημόσια και κατά τρόπο που έχει απειλητικό ή υβριστικό ή προσβλητικό χαρακτήρα προτρέπει σε ή υποκινεί, προφορικά ή διά του τύπου ή με γραπτά κείμενα ή εικονογραφήσεις ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, βία ή μίσος που στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους ομάδας προσώπων που προσδιορίζονται βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού τους ή της ταυτότητας φύλου τους, είναι ένοχο αδικήματος και, σε περίπτωση καταδίκης του, υπόκειται σε ποινή φυλάκισης που δεν υπερβαίνει τα τρία (3) χρόνια ή σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις πέντε χιλιάδες ευρώ (€5.000) ή και στις δύο αυτές ποινές.