Ο καρκίνος είναι μια από τις πλέον συχνές και σοβαρές ασθένειες που πλήττει μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε όλο τον κόσμο και την Κύπρο. Είναι η ασθένεια που σκορπίζει θλίψη σε αρκετές οικογένειες και οφείλουμε να είμαστε ενημερωμένοι γι’ αυτόν, αλλά και για τα βήματα που μπορούμε όλοι να κάνουμε ώστε να μειώσουμε την πιθανότητα εμφάνισης του.

Ο Κύπριος παθολόγος-ογκολόγος και Διευθυντής του Κέντρου Κλινικών Μελετών της Ογκολογικής Κλινικής Σορμλαντ στη Σουηδία, Δρ. Ανδρέας Νεάρχου, απάντησε σε όλες μας τις ερωτήσεις.  

-Τι είναι ο καρκίνος

Ο καρκίνος είναι η ανεξέλεγκτη παραγωγή κυττάρων τα οποία έχουν μεταλλαχθεί από την φυσιολογική τους δομή. Αυτά τα κύτταρα παράγονται ανεξέλεγκτα, σχηματίζοντας με τη σειρά τους όγκους οι οποίοι προκαλούν βλάβες και δυσλειτουργία του σώματος μας. Σε περίπτωση καθυστέρησης στον εντοπισμό τους, τα κύτταρα μπορεί να διαφύγουν και να εγκατασταθούν σε άλλα σημεία του σώματος μας (μετάσταση), με απειλητικές για τη ζωή του ασθενούς συνέπειες. Δυστυχώς σε αρκετές περιπτώσεις ο μεταστατικός καρκίνος οδηγεί στο θάνατο.

-Τι εννοούμε όταν λέμε καλοήθης ή κακοήθης;

Ο καλοήθης καρκίνος δεν υπάρχει. Η λέξη καρκίνος είναι συνυφασμένη με την κακοήθεια. Αυτό που υπάρχει είναι οι καλοήθεις όγκοι και οι κακοήθεις όγκοι.Η αυξημένη παραγωγή κυττάρων μπορεί να συμβεί και από ένα κύτταρο που δεν είναι καρκινικό και δεν έχει μεταλλαχθεί σε βαθμό που να προκαλέσει κακοήθεια (Για παράδειγμα οι πολύποδες, τα λιπώματα κοκ).

Το κύριο χαρακτηριστικό των καλοήθεις όγκων είναι ότι δεν μεθίστανται, δηλαδή δεν μεταφέρονται σε άλλα σημεία του σώματος.

-Υπάρχει περίπτωση ένας καλοήθης όγκος να γίνει κακοήθης όγκος;

Ναι, υπάρχει πιθανότητα, μετά από συσσώρευση μεταλλάξεων στα κύτταρα του όγκου. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι όλοι οι καλοήθεις μετατρέπονται σε κακοήθεις και αυτό δεν είναι και ο κανόνας.

-Ποιοι είναι οι συχνότεροι τύποι καρκίνου;

Αυτό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως από το φύλο, την ηλικία, την χώρα προέλευσης για παράδειγμα. Αν για παράδειγμα αναφερθούμε στις ηλικίες των 60-70 οι πιο συχνές μορφές καρκίνου είναι του πνεύμονα του, του εντέρου, του προστάτη στους άνδρες και του μαστού στις γυναίκες.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Υγείας της Κύπρου οι συχνότεροι τύποι καρκίνου κατά τα έτη 2010-2014 στην Κύπρο στους άνδρες ήταν ο καρκίνος του προστάτη με ποσοστό 27.2%, στη δεύτερη θέση είναι ο καρκίνος πνεύμονα με 13.9% και στην τρίτη θέση ο καρκίνος ορθοκολικού (εντέρου) με 12.7%. Στις γυναίκες πιο συχνός καρκίνος είναι αυτός του μαστού με ποσοστό 34%, στη συνέχεια ο καρκίνος του θυρεοειδούς με 12,1% και στην τρίτη θέση ο καρκίνος του ορθοκολικού (εντέρου) 9.6%.

Επιπλέον στους παρακάτω πίνακες μπορούμε να δούμε αναλυτικά τη διαχρονική τάση περιστατικών καρκίνου κατά έτος και φύλο το 1998-2014 και τα σταθμισμένα ποσοστά θνησιμότητας, με βάση τον ευρωπαϊκό πληθυσμό κατά φύλο, ανά 100 000

-Ο καρκίνος είναι κληρονομικός; 

Το μεγαλύτερο ποσοστό των καρκίνων δεν έχει να κάνει με γενετική προδιάθεση. Οι πλείστες μορφές των καρκίνων οφείλονται σε σύμπραξη πολλών παραγόντων γι’ αυτό και αναφερόμαστε συχνά στον παράγοντα τυχαίο γεγονός. Βέβαια, στο τυχαίο γεγονός συμπεριλαμβάνονται περιβαλλοντικοί, διατροφικοί παράγοντες, παράγοντες έκθεσης(όπως το κάπνισμα), αλλά και πολλοί άλλοι σταθμισμένοι και αστάθμιτοι παράγοντες. Οι γονιδιακοί (δηλαδή η κληρονομικότητα) αφορούν μέχρι στιγμής σε ένα ποσοστό του 5-10% όλων των περιστατικών.Σε ένα κύτταρο γίνεται μια μετάλλαξη, μετά μια δεύτερη τυχαία μετάλλαξη, μια τρίτη κτλ. Μετά από ένα αριθμό μεταλλάξεων το κύτταρο γίνεται πλέον καρκινικό και αρχίζει να πολλαπλασιάζεται και να παράγει τέτοια κύτταρα τα οποία δημιουργούν τους κακοήθεις όγκους.

Βεβαίως δε σημαίνει ότι όλες οι μεταλλάξεις οδηγούν σε καρκίνο. Όταν γεννηθείς με μια μετάλλαξη (στην περίπτωση της κληρονομικότητας) είναι μεγαλύτερος ο κίνδυνος να αποκτήσεις και μια δεύτερη τυχαία και έτσι να εμφανίσεις καρκίνο σε νεαρότερη ηλικία. Γι’ αυτό και οι κληρονομικοί καρκίνοι εμφανίζονται σε πολύ πιο πρώιμο στάδιο της ζωής μας. Όταν κάποιος άνθρωπος εμφανίσει καρκίνο στα 30 ή 40, τότε αρχίζουμε να σκεφτόμαστε την πιθανότητα κληρονομικής συσχέτισης και γι’ αυτό το λόγο παραπέμπουμε την οικογένεια του ασθενούς σε κλινικούς γενετιστές για περαιτέρω διερεύνηση. 

-Τι γίνεται με τον καρκίνο του μαστού; Αρκετός κόσμος πιστεύει ότι είναι κληρονομικός.

Ο κόσμος έχει την εντύπωση ότι ο καρκίνος του μαστού είναι κληρονομικός, γιατί είναι από τους πλέον πιο μελετημένος και έχουμε αρκετές γυναίκες που νοσούν, το 10-13% όλων των γυναικών θα νοσήσει σε κάποια φάση της ζωής τους. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχει μεγάλη βάση γενετικού υλικού και δεδομένων στα οποία οι ερευνητές μπορούν να αναζητήσουν πιθανά γονίδια και μεταλλάξεις που ευθύνονται για τον καρκίνο του μαστού.

-Είναι όλοι οι καρκίνοι θανατηφόροι;

Οχι. Καταρχάς το εάν ένας καρκίνος θα προκαλέσει θάνατο αυτό εξαρτάται κατά κόρον από το στάδιο στο οποίο θα εντοπιστεί αλλά και από τον τύπο του καρκίνου. Υπάρχουν καρκίνοι που είναι συχνοί, όπως για παράδειγμα ο καρκίνος του προστάτη Από τον οποίο νοσούν μεν πολλοί άνδρες (το 85% των 85ντάρηδων έχει καρκίνο του προστάτη), παρόλα αυτά οι πλείστοι-εάν όχι όλοι- ΔΕΝ θα πεθάνουν από αυτό.Έτσι καταλήγουμε στο ότι κάποιοι καρκίνοι μπορεί να είναι συχνοί, αλλά όχι απαραίτητα θανατηφόροι. 

Αντίθετα κάποιοι άλλοι καρκίνοι είναι θανατηφόροι όπως ο καρκίνος του παγκρέατος. Η πενταετής επιβίωση των ασθενών με καρκίνο του παγκρέατος για παράδειγμα δεν ξεπερνά το 5-10%.

-Τα τελευταία χρόνια έγιναν βήματα για αύξηση του προσδόκιμου ζωής με νέες θεραπείες που αλλάζουν τα δεδομένα;

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας την τελευταία δεκαετία η επιβίωση από τον καρκίνο έχει περίπου διπλασιαστεί κατά μέσο όρο, για αρκετούς καρκίνους. Ωστόσο υπάρχουν και μερικοί τύποι καρκίνου χωρίς αισθητές βελτιώσεις στο κομμάτι της πρόγνωσης. Παρόλα αυτά, γίνονται σημαντικά ερευνητικά βήματα, τα οποία ευελπιστούμε στο άμεσο μέλλον να αλλάξουν προς το θετικό την εικόνα. Για τους περισσότερους, πάντως, τύπους καρκίνου βελτιώθηκε η κατάσταση και αυτό οφείλεται στις καινούργιες θεραπείες, αλλά και στον παράγοντα της πρόληψης. Έχουμε βελτιωθεί στο κομμάτι της πρόληψης όπως για παράδειγμα με τους καθιερομένους ελέγχους μαστογραφίας στις γυναίκες μετά την ηλικία των 40, καθώς και με την ευκολότερη  πρόσβαση σε ελέγχους από τα συστήματα υγείας κάθε χώρας που μπορούν να εντοπίσουν τις ασθένειες σε πρώιμα στάδια.

-Υπάρχει υποσχόμενη θεραπεία που συστήνεται ή θα συστήνεται περισσότερο στο μέλλον;

Ο καρκίνος δεν είναι το νόσημα που είναι σε όλες τις περιπτώσεις ο ίδιος. Ο καρκίνος του μαστού είναι ένα άλλο νόσημα από τον καρκίνο του εντέρου κοκ. Μπορεί να έχουν κοινό όνομα και ιδιότητες, αλλά εξακολουθούν να έχουν και δικές τους ιδιότητες, έτσι δεν μπορεί μια θεραπεία να χρησιμοποιηθεί ως πανάκεια για τα πάντα. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια 10 χρόνια , χρησιμοποιείται η ανοσοθεραπεία σε ένα ευρύ φάσμα καρκίνων και εξ’ όσων φαίνεται οι πλείστες των προσπαθειών κινούνται στο μοτίβο είτε της ανοσοθεραπείας, είτε της συνδιαστικής θεραπείας με ανοσοθεραπεία.  

Η πρακτική που είχαμε πριν 10 χρόνια ήταν να κάνουμε χημειοθεραπείες για να σκοτώνουμε τα καρκινικά κύτταρα με κόστος να επηρεάζουμε αρκετά και τα υγιή κύτταρα. Τα οποία μετά το πέρας της χημειοθεραπείας ανέκαμπταν σε μεγάλο βαθμό. Μετά περάσαμε στην εποχή της στοχευμένης θεραπείας, όπου δίναμε πιο συγκεκριμένη θεραπεία που “κλειδώνει” σε ένα συγκεκριμένο σημείο των καρκινικών κυττάρων, επηρεάζοντας έτσι τον πολλαπλασιασμό και την εξέλιξη της νόσου.

Σήμερα, η στοχευμένη ανοσοθεραπεία, δεν κοιτάει πλέον το κύτταρο, κοιτάει το ανοσοποιητικό σύστημα κατά κόρον. Μια γενική αρχή είναι ότι μπλοκάρεις το καρκινικό κύτταρο για να μπορέσει το ανοσοποιητικό σου να επαναλειτουργήσει και να καταστρέψει αυτό τα καρκινικά κύτταρα, τα οποία το είχαν προηγουμένως μπλοκάρει, άρα δεν έχεις να κάνεις με το καρκινικό κύτταρο άμεσα. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο οι ανοσοθεραπείες φαίνεται να είναι αποτελεσματικές και να έχουν εγκριθεί για χρήση σε πολλούς και διαφορετικούς τύπους καρκίνου. Η ανοσοθεραπεία σήμερα θεωρείται η πιο υποσχόμενη όλων των θεραπειών.Τα πρώτα εντυπωσιακά αποτελέσματα ανακοινώθηκαν πρόσφατα πιστοποιώντας αυτό που όλοι οι ογκολόγοι βλέπουμε πλέον καθημερινά στα ιατρεία μας. Στο κακόηθες μεταστατικό μελάνωμα για παράδειγμα το 50% των ασθενών ζει πλέον περισσότερο από πέντε χρόνια, ενώ πριν από 10 χρόνια οι πλείστοι πέθαιναν στον ένα χρόνο. Το όφελος αυτό το πιστώνεται σε μεγάλο βαθμό στην η ανοσοθεραπεία.

Παρόλα αυτά, ας μη ξεχνάμε ότι πιο ωφέλιμο για εμάς τους ίδιους αλλά και την κοινωνία στην οποία ζούμε είναι η μείωση της συχνότητας εμφάνισης του καρκίνου παρά η εύρεση καινούριων θεραπειών που δυστυχώς πάντα έχουν ένα δυσβάσταχτο οικονομικό κόστος για τα συστήματα υγείας των κρατών. Σαφώς και δεν πρόκειται να εξαλείψουμε ποτέ τον καρκίνο. Υπάρχουν όμως μερικά απλά βήματα που μπορούμε όλοι να ακολουθήσουμε στην καθημερινή μας ζωή, ώστε να μειώσουμε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στο 50%.

Ο Ευρωπαϊκός Κώδικας κατά του καρκίνου μας δίνει στο παρακάτω βίντεο 12 συνήθειες που οφείλουμε όλοι να εφαρμόσουμε.

1. Μην καπνίζετε. Μην χρησιμοποιείτε καπνικά προϊόντα.

2.Απαγορεύστε το κάπνισμα στο χώρο σας. Υποστηρίξτε την πολιτική απαγόρευσης του καπνίσματος στην εργασία σας.

3.Διατηρήστε το σωστό σωματικό βάρος.

4.Εντάξτε τη σωματική άσκηση στην καθημερινότητα σας. Περιορίστε την καθιστική ζωή.

5.Υιοθετήστε υγιεινή διατροφή:

• Τρώτε πολλά προϊόντα ολικής άλεσης, όσπρια, λαχανικά και φρούτα.
• Περιορίστε τις τροφές που είναι πλούσιες σε θερμίδες (τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη ή σε λιπαρά) και αποφεύγετε τα σακχαρούχα ποτά.
• Αποφεύγετε το επεξεργασμένο κρέας· περιορίστε το κόκκινο κρέας και τις τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι.

6.Εάν πίνετε αλκοολούχα ποτά περιορίστε την κατανάλωση τους. Είναι καλύτερα για πρόληψη του καρκίνου να μην πίνετε αλκοόλ.

7. Αποφεύγετε την υπερβολική έκθεση στον ήλιο, ιδίως των παιδιών. Χρησιμοποιείτε μέσα προστασίας από τον ήλιο. Μην χρησιμοποιείτε συσκευές μαυρίσματος.

8.Προστατευθείτε από καρκινογόνες ουσίες στον τόπο εργασίας ακολουθώντας τις οδηγίες  ασφάλειας και υγιεινής.

9.Εξετάστε αν εκτίθεστε σε ακτινοβολία από φυσικά υψηλά επίπεδα ραδονίου στο σπίτι σας. Λάβετε μέτρα για να μειώσετε τα υψηλά επίπεδα ραδονίου.

10.Για τις γυναίκες:

• Ο θηλασμός μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Αν μπορείτε, θηλάστε το μωρό σας.
• Η ορμονοθεραπεία της εμμηνόπαυσης (HRT) αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ορισμένων μορφών καρκίνου. Περιορίστε τη χρήση της ορμονοθεραπείας.

11.Διασφαλίστε τη συμμετοχή των παιδιών σας σε προγράμματα εμβολιασμού:

• κατά της ηπατίτιδας Β (για τα νεογέννητα)
• κατά του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV).

12.Λάβετε μέρος σε οργανωμένα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου:

• για τον καρκίνο του εντέρου (άνδρες και γυναίκες)
• για τον καρκίνο του μαστού (γυναίκες)
• για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας (γυναίκες).