Λ. Ζανέττου: Ετοίμασε μελέτη για τη νομοθεσία για κουκούλα
Μελέτη με σκοπό να αλλάξει ο νόμος για τον τρόπο διεξαγωγής των συναθροίσεων ετοίμασε η Επίτροπος Νομοθεσίας Λουίζα Χριστοδουλίδου Ζαννέτου. Απόρροια της μελέτης ήταν τα επεισόδια που προκλήθηκαν στη Χλώρακα και Λεμεσό στις 28 Αυγούστου και 01 Σεπτεμβρίου 2023. Η Επίτροπος κατέληξε ότι η χρήση μάσκας ή άλλων καλυμμάτων προσώπου σε μια ειρηνική συνάρθροιση δεν θα πρέπει να απαγορεύεται όταν δεν υπάρχουν αποδεδειγμένα στοιχεία επικείμενης βίας. Σύμφωνα με το συμπέρασμα, δεν θα πρέπει να απαιτείται από ένα άτομο να αφαιρέσει τέτοιο κάλυμμα, εκτός εάν η συμπεριφορά του/της δημιουργεί πιθανή αιτία σύλληψης και το κάλυμμα του προσώπου εμποδίζει την αναγνώρισή του/της.
Η εισήγηση της Επιτρόπου είναι αντίθετη με την πρόταση νόμου του Δημοκρατικού Συναγερμού που αναφέρει ότι πρέπει να θεσπιστεί ως αδίκημα η συμμετοχή σε διαδήλωση με εσκεμμένη κάλυψη προσώπου. Η πρόταση κατατέθηκε στην Ολομέλεια, αλλά τελικά δεν συζητήθηκε.
Σήμερα ο νόμος ως έχει επιτρέπει τη χρήση κουκούλας στις συγκεντρώσεις νοουμένου ότι όσοι τη χρησιμοποιούν δεν θα προκαλέσουν επεισόδια.
Τι είναι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι
Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικώς αποτελεί πολύτιμο εργαλείο των ατόμων που τους επιτρέπει: Nα εκφράζονται συλλογικά, να διαμαρτύρονται, να προβάλλουν και να διαδίδουν τις θέσεις και τις απόψεις τους, να εκφράζουν την αντίθεση τους με κάποια κυβερνητική πολιτική, να διεκδικούν την ικανοποίηση συγκεκριμένων αιτημάτων, ακόμα και να δείχνουν την αλληλεγγύη τους προς άλλα άτομα.
Συνεπώς, οι ειρηνικές συναθροίσεις αποτελούν θεμέλιο της συμμετοχικής διακυβέρνησης που ενισχύει τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, την ανεκτικότητα και τον πλουραλισμό. Παράλληλα, μέσω της άσκησης του δικαιώματος της ειρηνικής συνάθροισης μπορεί να προωθηθεί η αναγνώριση και η υλοποίηση άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αστικών, πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών.
Tο δικαίωμα ειρηνικής συνάθροισης εγγυώνται οι μείζονες διεθνείς και περιφερειακές πράξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα καθώς και η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών – 184 από τα 193 κράτη μέλη του ΟΗΕ – μέσω των εθνικών τους συνταγμάτων.
Μια «συνάθροιση» μπορεί να είναι κινητή ή στατική και μπορεί να λάβει διάφορες μορφές, όπως: Διαδηλώσεις/διαμαρτυρίες, πικετοφορίες, πορείες, συγκεντρώσεις, καθιστικές διαμαρτυρίες, μπλόκα (roadblocks), καταλήψεις κτιρίων, δημόσιες αναγνώσεις δηλώσεων στον Τύπο.
Ωστόσο, τους τελευταίους μήνες έχουν παρατηρηθεί στην Κυπριακή κοινωνία απαράδεκτα περιστατικά βίας κατά προσώπων και περιουσιών κατά τη διεξαγωγή συναθροίσεων υπό τη μορφή διαδηλώσεων.
Με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα που διαδραματίστηκαν, και κατόπιν συνεννόησης με την Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, το Γραφείο Επιτρόπου Νομοθεσίας (ΓΕΝ) έχει προχωρήσει στη σύνταξη της παρούσας μελέτης για την αξιολόγηση του ισχύοντος νομοθετικού/ρυθμιστικού πλαισίου για τις δημόσιες συναθροίσεις στην κυπριακή έννομη τάξη.
Απώτερος σκοπός της μελέτης, είναι η υποβολή εισηγήσεων σχετικά με τις ανάγκες αναθεώρησης και εκσυγχρονισμού του νομοθετικού πλαισίου για την καλύτερη ρύθμιση της άσκησης του δικαιώματος διεξαγωγής δημόσιων συναθροίσεων, ώστε η Πολιτεία να είναι σε θέση να διασφαλίζει την απόλαυση του εν λόγω δικαιώματος, να προστατεύει τους συμμετέχοντες, αλλά και τρίτους, από φαινόμενα βίας και παράλληλα να δημιουργήσει δικλείδες ασφαλείας για τα άτομα που εκπροσωπούν και επιβάλλουν τη δημόσια τάξη.
Σε περίπτωση που ο Έπαρχος ή, στην απουσία του, αστυνομικός βαθμού Υπαστυνόμου ή ανώτερου, κρίνει ότι μια συνάθροιση 12 ή περισσότερων ατόμων είναι ή μπορεί να μετατραπεί σε οχλαγωγία, εξουσιοδοτούνται από το άρθρο 73 του Ποινικού Κώδικα όπως διατάξουν μέσω προκήρυξης την ειρηνική διάλυση της συνάθροισης ή της οχλαγωγίας.
Εάν μετά την πάροδο ευλόγου χρόνου από την προκήρυξη, τα άτομα αυτά εξακολουθούν να οχλαγωγούν τότε «εκείνος που έχει εξουσιοδότηση να προβεί σε τέτοια προκήρυξη ή οποιοσδήποτε αστυνομικός ή οποιοσδήποτε άλλος προστρέχει σε βοήθεια τους, δύναται να διαπράξει ότι είναι αναγκαίο για διάλυση των συναθροισμένων ή για σύλληψη όλων ή μερικών από αυτούς.
Δεν υπάρχει ικανοποιητικό νομοθετικό πλαίσιο
Η Επίτροπος Νομοθεσίας κατέληξε ότι δεν υπάρχει ικανοποιητικό κυπριακό νομοθετικό πλαίσιο που να διέπει τις δημόσιες συναθροίσεις. Οι πρόνοιες που εντοπίζονται σε διάφορα νομοθετήματα, συμπεριλαμβανομένου και του νομοθετήματος που έχει περιπέσει σε αχρησία, δεν ικανοποιούν τα διεθνή πρότυπα και την ανάγκη ύπαρξης σαφούς νομοθετικού πλαισίου που να επιτρέπει στο διοικούμενο να ασκεί ελεύθερα το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικώς, γνωρίζοντας όλες τις παραμέτρους, απαιτήσεις και υποχρεώσεις του.
Τα ελάχιστα θέματα που πρέπει να καλύπτει ο τροποποιητικός ή νέος νόμος και η αντίστοιχη διοικητική πρακτική για τις δημόσιες συναθροίσεις, βάσει και των κατευθυντήριων γραμμών της European Commission for Democracy through Law (Venice Commission),28 είναι τα ακόλουθα:
Ορισμός συνάθροισης: η «συνάθροιση» δεν θα πρέπει να οριστεί εξαντλητικά, αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνει τη συγκέντρωση ενός αριθμού ατόμων σε δημόσιο χώρο. Μπορεί να περιλαμβάνει διαδηλώσεις, συσκέψεις, απεργίες, πορείες, συγκεντρώσεις, που μπορεί να είναι σταθερές, κινητές και καθιστικές.
Η έννοια του «ειρηνική»: το διεθνές δίκαιο, αλλά και τα εθνικά δικαιικά συστήματα, επιβεβαιώνουν ότι μόνο οι ειρηνικές συναθροίσεις τυγχάνουν προστασίας, δηλαδή εκείνες που δεν είναι βίαιες και όπου οι συμμετέχοντες έχουν ειρηνικές προθέσεις.
Υποχρεώσεις κράτους: τα κράτη έχουν θετική υποχρέωση να διευκολύνουν και να προστατεύσουν την άσκηση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι ειρηνικά. Αυτό το καθήκον θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται στο νομοθετικό πλαίσιο και στους σχετικούς κανονισμούς και πρακτικές επιβολής του νόμου.
Περιορισμοί και απαγόρευση: Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικώς δεν είναι απόλυτο, αλλά υπόκειται σε ορισμένους περιορισμούς, που προβλέπονται από το νόμο και είναι απαραίτητοι σε μια δημοκρατική κοινωνία. Τυχόν περιορισμοί δεν πρέπει να θίγουν την ουσία του δικαιώματος, πρέπει να καθορίζονται από το νόμο και πρέπει να είναι αναλογικοί και «αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία».
Αδειοδότηση/γνωστοποίηση: Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικώς δεν πρέπει να απαιτεί την έκδοση άδειας για τη διεξαγωγή συνάθροισης. Αντ’ αυτού, είναι δυνατή η απαίτηση προηγούμενης έγκαιρης γνωστοποίησης/ειδοποίησης προς τις αρμόδιες αρχές.
Αυθόρμητες συναθροίσεις: Παρά την όποια απαίτηση για προηγούμενη γνωστοποίηση, οι αυθόρμητες συναθροίσεις θα πρέπει να αναγνωρίζονται από το νόμο και να εξαιρούνται από απαίτηση για προηγούμενη γνωστοποίηση/ειδοποίηση.30 Για το σκοπό αυτό, το κράτος έχει καθήκον να σχεδιάζει προληπτικά επιχειρησιακά σχέδια και διαδικασίες για τη διευκόλυνση της άσκησης του δικαιώματος συνάθροισης, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής δρομολόγησης της κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων.
Εξαιρέσεις: Ομοίως με άλλα κράτη (βλ. Γερμανία), είναι θεμιτή η προσθήκη εξαιρέσεων σε τυχόν προϋπόθεση προηγούμενης γνωστοποίησης, όσον αφορά τις υπαίθριες εκκλησιαστικές λειτουργίες, εκκλησιαστικές πομπές, εκκλήσεις και προσκυνήματα, κηδείες, πομπές γάμου και παραδοσιακά λαϊκά πανηγύρια.
Αντιδιαδηλώσεις/ταυτόχρονες συγκεντρώσεις: Στην περίπτωση ταυτόχρονων συγκεντρώσεων στον ίδιο τόπο και χρόνο, όλες οι συγκεντρώσεις θα πρέπει να επιτρέπονται, να προστατεύονται και να διευκολύνεται η διεξαγωγή τους, στο μέτρο του δυνατού. Τέτοιες διαδηλώσεις πρέπει να πραγματοποιούνται, αλλά δεν πρέπει να αποτρέπουν τους συμμετέχοντες των άλλων συνελεύσεων από το να ασκήσουν το δικαίωμά τους στην ελευθερία της ειρηνικής συνάθροισης.
Διάλυση συνάθροισης: Η εμφάνιση σποραδικής βίας από ορισμένα πρόσωπα δεν στερεί από το υπόλοιπο πλήθος το δικαίωμα άσκησης της ειρηνικής συνάθροισης, και συνεπώς η σποραδική βία δεν καθιστά ολόκληρη τη συνέλευση μη ειρηνική.
Καθήκοντα και ευθύνες διοργανωτών: Οι διοργανωτές δεν πρέπει να επιβαρύνονται οικονομικά για την αστυνόμευση, ιατρικές υπηρεσίες και άλλα μέτρα υγείας και ασφάλειας, ούτε θα πρέπει να θεωρούνται υπεύθυνοι για την παράνομη συμπεριφορά άλλων ή να θεωρούνται υπεύθυνοι για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης. Ευθύνη θα υπάρχει μόνο όταν οι διοργανωτές (ή οι επόπτες) έχουν προσωπικά και σκόπιμα υποκινήσει, προκαλέσει ή συμμετέχει στην πρόκληση πραγματικής ζημιάς ή διαταραχή. Ομοίως, εάν οι διοργανωτές παραλείψουν να ενημερώσουν τις αρχές για την συνάθροιση, η συνάθροιση δεν θα πρέπει να διαλύεται αυτόματα και οι διοργανωτές δεν πρέπει να υπόκεινται σε ποινικές ή διοικητικές κυρώσεις με πρόστιμα ή φυλάκιση.
Παρουσία δημοσιογράφων και άλλων παρατηρητών: Οι δημοσιογράφοι και οι παρατηρητές θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εκτελούν ελεύθερα τα καθήκοντά τους στο πλαίσιο κάποιας συνάθροισης, για τη διασφάλιση της αμερόληπτης και αντικειμενικής περιγραφής της κατάστασης, συμπεριλαμβανομένης της πραγματικής καταγραφής της συμπεριφοράς των διαδηλωτών και των αρχών.
Διαδικτυακές συγκεντρώσεις: Εξαιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης, τα κράτη έχουν πλέον την υποχρέωση να σέβονται και να προστατεύουν το δικαίωμα των ατόμων να συναθροίζονται ακόμα και σε εικονικούς χώρους (στο διαδίκτυο, π.χ. μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) για να εκφράσουν τις απόψεις τους. Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε απόφαση αποκλεισμού διαδικτυακού περιεχομένου πρέπει να λαμβάνεται από αρμόδια δικαστική αρχή ή όργανο, ανεξάρτητο από πολιτικές, εμπορικές ή άλλες αδικαιολόγητες σκοπιμότητες.
Δημιουργία πλατφόρμας με πληροφορίες για συναθροίσεις: Ως μέρος της χρηστής διοίκησης, είναι θεμιτή η δημιουργία κυβερνητικής πλατφόρμας που θα παρέχει έγκυρες πληροφορίες σχετικά με συναθροίσεις. Το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο, τις διαδικασίες και τον τρόπο λειτουργίας των αρχών σε σχέση με τη διευκόλυνση και την αστυνόμευση των συναθροίσεων.
Χρήση μάσκας/καλύμματος προσώπου: Παρά την ύπαρξη αρκετών εθνικών νομοθεσιών που απαγορεύουν τη χρήση καλύμματος προσώπου σε δημόσιο χώρο κατά τη διάρκεια δημόσιας συνάθροισης οι διεθνείς οργανισμοί προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων προωθούν τη μη γενικευμένη απαγόρευσή τους.
Σύμφωνα με τους οργανισμούς αυτούς, η χρήση μάσκας και καλυμμάτων προσώπου στις συναθροίσεις μπορεί να γίνεται για εκφραστικούς σκοπούς και αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας που προστατεύεται από τα δικαιώματα στην ελευθερία του λόγου και του συνέρχεσθαι.
Προσφυγή κατά απόφασης αρμόδιας αρχής: Σε περίπτωση περιορισμού ή απαγόρευσης συνάθροισης από την αρμόδια αρχή, οι οποίοι θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να προβλέπονται από το νόμο και να είναι απαραίτητοι σε μια δημοκρατική κοινωνία ο αιτητής θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να προσβάλει την απόφαση, εάν θεωρεί ότι ο περιορισμός ή η απαγόρευση είναι δυσανάλογος/η, αυθαίρετος/η ή παράνομος/η.
Οι αποφάσεις επί των προσφυγών θα πρέπει να εκδίδονται έγκαιρα, έτσι ώστε το ζήτημα να επιλυθεί πριν την προγραμματισμένη συνάθροιση.
Τι ισχύει σε άλλα κράτη
Η μελέτη της Επιτρόπου Νομοθεσίας καταπιάστηκε με το τι ισχύει σε άλλα κράτη.
Ελλάδα: Oι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα. Mόνο στις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις μπορεί να παρίσταται η αστυνομία. Oι υπαίθριες συναθροίσεις μπορούν να απαγορευτούν με αιτιολογημένη απόφαση της αστυνομικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια, σε ορισμένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, όπως νόμος ορίζει.
Γερμανία: Στη Γερμανία, ο νομοθέτης επέλεξε να ρυθμίσει συγκεκριμένα τις συναθροίσεις σε δημόσιους υπαίθριους χώρους. Σύμφωνα με το Federal Assembly Law του 1953 («Versammlungsgesetz»), οι συνελεύσεις σε εξωτερικούς χώρους πρέπει να εγγράφονται από του διοργανωτές στις αρχές 48 ώρες νωρίτερα. Ωστόσο, αυτή η πρόνοια δεν απαγορεύει τις αυθόρμητες δημόσιες συναθροίσεις, οι οποίες επιτρέπονται υπό ορισμένες προϋποθέσεις.
Βέλγιο: Δεν υπάρχει ειδικός νόμος στο Βέλγιο που να διέπει τις συναθροίσεις. Όπως προβλέπει το Σύνταγμα, οι υπαίθριες συγκεντρώσεις επιτρέπονται γενικά στο Βέλγιο, αλλά υπόκεινται σε αστυνομικούς κανονισμούς και σε διατάξεις του Ποινικού Κώδικα. Οι υπαίθριες συγκεντρώσεις και οι μεμονωμένες διαδηλώσεις συνήθως απαγορεύονται τα Σάββατα και σε ορισμένους δημόσιους χώρους στις Βρυξέλλες.
Ολλανδία: Στην Ολλανδία, το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικώς ορίζεται στο άρθρο 9 του Συντάγματος:. Για τη διεξαγωγή συνάθροισης απαιτείται προηγούμενη γνωστοποίηση προς τις δημοτικές αρχές. Ο δήμαρχος έχει την εξουσία να επιβάλλει όρους και περιορισμούς ή απαγόρευση στη διεξαγωγή συνέλευσης. Απαγόρευση μπορεί να επιβληθεί μόνο στην περίπτωση όπου η γνωστοποίηση δεν δόθηκε εγκαίρως, οι απαιτούμενες λεπτομέρειες δεν δόθηκαν εγκαίρως, ή για λόγους προστασίας της υγείας, προς το συμφέρον της κυκλοφορίας ή για την πρόληψη ή καταπολέμηση διαταραχών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι με το επίπεδο προστασίας του δικαιώματος του συνέρχεσθαι ειρηνικώς στην Ολλανδία ασχολήθηκε η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ το 2019, όταν στα Καταληκτικά της Σχόλια εξέφρασε ανησυχία σχετικά με την εξουσία των δημάρχων να τερματίζουν και να απαγορεύουν μια συνάθροιση που διεξάγεται χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση, κάτι που δεν συνάδει με το Διεθνές Σύμφωνο Αστικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων.
Hνωμένο Βασίλειο: H δημόσια συγκέντρωση («public assembly») ορίζεται ως η συγκέντρωση δύο η περισσοτέρων ατόμων σε δημόσιο χώρο, ο οποίος είναι εξ ολοκλήρου ή μερικώς σε υπαίθριο χώρο, ενώ η δημόσια πομπή/πορεία («public procession»)_ορίζεται ως η πομπή/πορεία σε δημόσιο χώρο. Δημόσιος χώρος («public place») σημαίνει οποιοδήποτε αυτοκινητόδρομο και οποιοδήποτε χώρο στον οποίο κατά τον κρίσιμο χρόνο έχει πρόσβαση το κοινό ή οποιοδήποτε τμήμα του κοινού, είτε με πληρωμή είτε με άλλο τρόπο, είτε ως δικαίωμα είτε βάσει ρητής ή σιωπηρής άδειας.
Γιώργος Μιχαηλίδης
