Τα σχόλια του ΑΚΕΛ επί των μέτρων που έθεσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στο Εθνικό Συμβούλιο της 6ης Μαρτίου 2020 για το προσφυγικό/μεταναστευτικό καθώς και οι προτάσεις του ΑΚΕΛ για το ζήτημα τέθηκαν ενώπιον του Προέδρου εγγράφως με επιστολή που απεστάλη χθες Δευτέρα, 9 Μαρτίου 2020.

Α. Τα σχόλια του ΑΚΕΛ επί των προτάσεων της Κυβέρνησης.

1.   Ενεργοποίηση του Άρθρου 78(3) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Εφόσον ένα ή περισσότερα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν επείγουσα κατάσταση, λόγω αιφνίδιας εισροής υπηκόων τρίτων χωρών, το Συμβούλιο μπορεί να εκδίδει, μετά από πρόταση της Επιτροπής, προσωρινά μέτρα υπέρ του εν λόγω κράτους μέλους ή των εν λόγω κρατών μελών. Το Συμβούλιο αποφασίζει μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Συνεπώς θα πρέπει η Κυβέρνηση να πείσει το Συμβούλιο ότι δικαιολογείται η ενεργοποίηση του συγκεκριμένου άρθρου. Με άλλα λόγια θα πρέπει να πείσει ότι υπάρχει ανάγκη να παρεκκλίνει από τον Κανονισμό του Δουβλίνου ή την εφαρμογή των διαδικασιών ασύλου.

2.  Δυνατότητα σύντμησης της προθεσμίας καταχώρησης προσφυγής δυνάμει του Άρθρου 146 του Συντάγματος

Το άρθρο 146 δίνει διάστημα 75 ημερών για να γίνει προσφυγή εναντίον διοικητικής πράξης. Το πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι πώς θα υλοποιηθεί από την κυβέρνηση ένα τέτοιο μέτρο, να δίνονται δηλαδή λιγότερες μέρες προθεσμίας για την καταχώρηση προσφυγής, δίχως να επηρεαστούν και οι κύπριοι πολίτες. Το πιθανότερο αποτέλεσμα, αν προωθηθεί αυτό το μέτρο, είναι αντί να επιλύσει προβλήματα να τα πολλαπλασιάσει.

3.  Ενδεχόμενο μαζικών απελάσεων παράνομων μεταναστών κατά το πρότυπο της Ισπανίας

Υπάρχει η εντύπωση ότι η απόφαση του ΕΔΑΔ στην υπόθεση N.D. and N.T. v. Spain που εκδόθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2020 δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε ανάλογες πρακτικές μαζικών απελάσεων μεταναστών και πιθανών αιτητών ασύλου να εφαρμοστούν από την Κυπριακή Δημοκρατία.

Ωστόσο από μια προσεκτική ανάγνωση της απόφασης προκύπτουν τα εξής:

1.        Το Δικαστήριο δεν αμφισβητεί την ισχύ της αρχής της μη επαναπροώθησης και επαναβεβαιώνει ότι επί της αρχής οι μαζικές απελάσεις είναι παράνομες.

2.        Αυτό που υποστήριξε το Δικαστήριο είναι ότι η Ισπανία δεν παραβίασε το άρθρο 4 του πρωτοκόλλου 4 (απαγόρευση μαζικών απελάσεων) γιατί πληρούνταν οι πιο κάτω συγκεκριμένες προϋποθέσεις:

-      Στη συγκεκριμένη περιοχή υπάρχει νόμιμο σημείο εισόδου όπου παρέχεται η δυνατότητα αίτησης προστασίας/ασύλου και η εξέτασή της κατά τρόπο αποτελεσματικό και σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, και

-      Ενώ υπάρχει αυτό το νόμιμο σημείο εισόδου «… οι ίδιοι οι αιτητές είχαν βάλει τους εαυτούς τους σε μια παράνομη κατάσταση» επιλέγοντας να εισέλθουν από παράνομο σημείο (γίνεται ειδικότερη αναφορά στον τρόπο προσπάθειας εισόδου - εκμεταλλευόμενοι τον μεγάλο αριθμό τους και χρησιμοποιώντας βία σε μια οργανωμένη τέτοια επιχείρηση). 

3.        Η απόφαση αφορά διασυνοριακά σημεία εισόδου στην Ισπανία. Η εγκατάσταση σημείων νόμιμης εισόδου επί του συνόλου της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι αδύνατη εξ’ αντικειμένου. Είναι επίσης αμφίβολο αν μπορεί να θεωρηθεί ότι πχ όσοι μετανάστες/αιτητές ασύλου φεύγουν από την Τουρκία έχουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν νόμιμα σημεία εισόδου και άρα να θεωρηθεί ότι «… οι ίδιοι οι αιτητές είχαν βάλει τους εαυτούς τους σε μια παράνομη κατάσταση». Όσο αφορά τη διέλευση από τα κατεχόμενα προς τις ελεύθερες περιοχές, για να μην θεωρηθούν παράνομες οι μαζικές απελάσεις θα πρέπει κατ’ αναλογία η διαχωριστική γραμμή να αντιμετωπιστεί ως εξωτερικό σύνορο και να στηθούν αποτελεσματικές υπηρεσίες ελέγχου, υποβολής αιτήσεων για άσυλο και εξέτασής τους, ώστε όσοι επιχειρούν να εισέλθουν να έχουν την επιλογή της νόμιμης εισόδου. Επίσης δεν είναι βέβαιο ότι μεμονωμένες προσπάθειες εισόδου από παράνομα σημεία, αντί της οργανωμένης ή/και βίαιης επιχείρησης μπορούν να τεκμηριώσουν επαρκώς τις μαζικές απελάσεις. Άλλη μια αντικειμενική  δυσκολία στη δική μας περίπτωση έχει να κάνει με το πού θα απελαθούν αυτοί οι μετανάστες/ πρόσφυγες αφού τα κατεχόμενα δεν αποτελούν κράτος, η Τουρκία δεν θα συνεργαστεί με την Κυπριακή Δημοκρατία και στις πλείστες των περιπτώσεων δεν θα έχουν χαρτιά που να τεκμηριώνουν τη χώρα προέλευσής τους.    

4.        Επιπρόσθετα πρόκειται για υπόθεση που αφορούσε παράνομη είσοδο από χερσαία σύνορα και όχι μετανάστες που φτάνουν μέσω της θαλάσσιας οδού, όπου οι δυσκολίες επαφής με την ξηρά σε συγκεκριμένα σημεία νόμιμης εισόδου είναι πιο εμφανείς. Γενικότερα, είναι εξ’ αντικειμένου δύσκολο να θεωρηθούν υπαίτιοι οι μετανάστες/ πρόσφυγες για την προσέγγιση μη νόμιμων σημείων εισόδου στη Δημοκρατία με τους τρόπους που περιγράφονται στη συγκεκριμένη περίπτωση της Ισπανίας όταν καταφθάνουν μέσω της θαλάσσιας οδού. Εξάλλου στις πλείστες των περιπτώσεων εντοπίζονται από τις λιμενικές αρχές, ΦΡΟΝΤΕΞ κ.ο.κ. προτού ελλιμενιστούν ή/και αποβιβαστούν (σε νόμιμο ή μη σημείο εισόδου).

5.        Καταληκτικά, σημειώνουμε ότι αυτή η απόφαση έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων από πλευράς οργανώσεων και φορέων που ασχολούνται με το μεταναστευτικό/προσφυγικό.

4.     Αποκλεισμός προδήλως αβάσιμων αιτήσεων ασύλου με συνοπτική διαδικασία προσφυγής σε Δικαστήριο και διαμονής στη Δημοκρατία ενδιάμεσα.

Το μέτρο αυτό παραβιάζει ευρωπαϊκή οδηγία η οποία ενσωματώθηκε και στην εθνική νομοθεσία. Στον Περί Προσφύγων νόμο προβλέπεται το δικαίωμα προσφυγής και το δικαίωμα παραμονής του αιτητή από τη μέρα που υποβάλλει την αίτηση του μέχρι την προσφυγή και την ημερομηνία έκδοσης πρωτόδικης απόφασης του Διοικητικού Δικαστηρίου.

5.     Ενδεχόμενο παράνομοι μετανάστες να κατηγορούνται για παράνομη είσοδο να επιβάλλεται ποινή και μετά να εξετάζεται η αίτηση ασύλου.

Το μέτρο αυτό παραβιάζει ευρωπαϊκή οδηγία η οποία ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία και προβλέπει ότι καμιά άλλη ποινή ή πρόστιμο δεν μπορεί να επιβληθεί σε όποιον εισήλθε ή διαμένει παράτυπα στην χώρα εκτός από την απέλαση του.

6.     Δυνατότητα απώθησης μαζικά παράνομων μεταναστών προτού εισέλθουν στην επικράτεια.

Σε περίπτωση που βρίσκονται σε κίνδυνο, για παράδειγμα ταξιδεύουν στην θάλασσα με φουσκωτό το διεθνές δίκαιο μας δεσμεύει για διάσωση τους. Σε περίπτωση που φτάνουν από τις κατεχόμενες περιοχές προκύπτει εύλογο ερώτημα: πώς θα τους στείλουμε πίσω σε ένα «κράτος» που δεν αναγνωρίζουμε;

7.    Εξέταση επί τόπου αιτημάτων ασύλου από Λειτουργούς της Υπηρεσίας Ασύλου.

Ο περί Προσφύγων Νόμος προβλέπει το δικαίωμα παραμονής μέχρι και την προσφυγή τους στο Ειδικό Δικαστήριο. Πέραν τούτου προκύπτει το ερώτημα αν η Υπηρεσία Ασύλου έχει τη δυνατότητα για επί τόπου εξέταση με δεδομένες τις εξετάσεις που ήδη εκκρεμούν, την υποστελέχωση αλλά και εύλογα πρακτικά ερωτήματα.

Β. Οι θέσεις του ΑΚΕΛ:

Τα μέτρα που προτείνονται από την Κυβέρνηση είναι κατά την άποψη μας αναποτελεσματικά ή/και αντιβαίνουν σε βασικές νομοθεσίες ακόμα και στο ίδιο το Σύνταγμα.

Η Κυβέρνηση και το αρμόδιο Υπουργείο οφείλουν να μελετήσουν σοβαρά το ζήτημα και να στραφούν εκεί που πρέπει να δώσουν την προσοχή τους.

Δυστυχώς, εξ όσων γνωρίζουμε η Κυβέρνηση δεν ανέλαβε καμιά πρωτοβουλία για τα θέματα αυτά ούτε σε επίπεδο ΕΕ ούτε σε διμερές επίπεδο.

Υπάρχει ανάγκη για σχεδιασμό και υιοθέτηση ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής που να απαντά σε όλες τις  πτυχές του ζητήματος.

Εμείς προτείνουμε:

1.      Να υποβληθεί αίτημα για άμεση σύγκληση Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και δυναμική απαίτηση για:

-   Άμεση μετεγκατάσταση προσφύγων και αιτητών ασύλου από την Κύπρο σε άλλα κράτη-μέλη.

-   Αντικατάσταση της νεκρής πλέον Συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας με εξέταση των αιτήσεων ασύλου από ΟΗΕ και ΕΕ στο έδαφος της Τουρκίας.

-   Αντικατάσταση του Συστήματος Δουβλίνο με μόνιμο και δεσμευτικό σύστημα κατανομής αιτητών και προσφύγων σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

2.      Να προχωρήσει η Κυβέρνηση σε άμεση πρόσληψη πολλαπλάσιου προσωπικού στην Υπηρεσία Ασύλου.

3.      Να γίνει προτεραιοποίηση των αιτήσεων ασύλου, πχ κατηγοριοποίηση αυτών που προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες και χρειάζονται διεθνή προστασία και αυτών που λειτουργούν πρόδηλα καταχρηστικά. Αυτό αποτελεί πρόταση και της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Αυτή η πρακτική ακολουθήθηκε κατά το παρελθόν και είχε απτά αποτελέσματα.

4.      Εγκαθίδρυση μόνιμων και δραστικών ελέγχων στα ιδιωτικά κολέγια. Η μαζική κάθοδος «φοιτητών» σε κολλέγια οι οποίοι στη συνέχεια υποβάλλουν αιτήσεις ασύλου καταχρηστικά αποτελεί μια σημαντική πτυχή του θέματος. Η Κυβέρνηση θα πρέπει να λάβει μέτρα εναντίον των συγκεκριμένων κυκλωμάτων «κολεγίων-ατζέντηδων-δικηγόρων», να κάνει αυστηρούς ελέγχους στα κριτήρια εισόδου των φοιτητών και να εξετάζει προσεκτικά τα έγγραφα προσόντων που υποβάλλονται από αυτούς. Σε σχέση με αυτά τα πρόσωπα και σε σχέση με πρόσωπα που προέρχονται από ασφαλείς χώρες ως άτυποι μετανάστες, θα πρέπει να γίνονται γρήγορες και νόμιμες διαδικασίες επαναπροώθησης σε συνεργασία και με τη χρηματοδοτική στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

5.    Θα πρέπει να υπάρξει συμμόρφωση με τις υποδείξεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για τη διαχείριση των αιτήσεων ασύλου στη βάση του δικαίου του ασύλου.

6.     Πρέπει να ενισχυθεί η Υπηρεσία για πάταξη της Εμπορίας Προσώπων.

7.     Να γίνει καλύτερη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων σε ουσιαστικά προγράμματα ενίσχυσης των συνθηκών υποδοχής και ένταξης προσφύγων/μεταναστών στην κοινωνία.

8.    Να ληφθούν μέτρα για την σωστή εφαρμογή της στρατηγικής απασχόλησης ξένου εργατικού δυναμικού και εργοδότησης οικιακών εργαζομένων,  που όπως φαίνεται από τα σχετικά στοιχεία το 50% των αιτήσεων ασύλου προέρχεται και από αυτές τις κατηγορίες μεταναστών.