Στο «πόδι» βρισκόμαστε όλοι για να προετοιμαστούμε για τον ερχομό του νέου έτους. Έχουμε ήδη στολίσει το δέντρο, έχουμε ήδη κρεμάσει τις κάλτσες στο τζάκι και τώρα ετοιμάζουμε το φαγητό και ολοκληρώνουμε τα τελευταία ψώνια για την αλλαγή του χρόνου.

Η Πρωτοχρονιά στην Κύπρο πάντως είναι συνδεδεμένη με πολλά έθιμα, τα οποία φέρνουν την διασκέδαση σε όλη την οικογένεια μετά από το σαρανταήμερο νηστείας των Χριστουγέννων.

Πάμε να δούμε τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς στην Κύπρο!

Βασιλόπιττα

Κατά την ημέρα της Πρωτοχρονιάς γιορτάζεται η μνήμη του αγίου Βασιλείου. Κάθε οικογένεια ζυμώνει τη βασιλόπιττα, μέσα στην οποία τοποθετείται ένα νόμισμα για τον τυχερό της χρονιάς.

Η βασιλόπιττα στα χωριά είναι είτε ένα μεγάλο ή στρογγυλό ψωμί με σησάμι (Πάφος) είτε ένα ανθρωπόμορφο ψωμί, είτε ένα ψωμί που έχει κολλημένο πάνω του μια ζυμαρένια ανθρώπινη μορφή (Ριζοκάρπασο) και στις πόλεις ένα γλύκισμα. Στα Λαγουδερά (Πιτσιλιά) τη βασιλόπιττα την κόβει ο ιερέας κατά τα Φώτα και τη μοιράζονται όλοι οι παρευρισκόμενοι.

Για το κόψιμο της Βασιλόπιτας, ο νοικοκύρης του σπιτιού αφού την σταυρώνει με ένα μαχαίρι, την κόβει σε τριγωνικά κομμάτια.

Το πρώτο κομμάτι το προσφέρουν στον Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη και τα υπόλοιπα μοιράζονταν σε όλα τα μέλη της οικογένειας, ξεκινώντας από τον πιο μικρό μέχρι τον πιο μεγάλο και όποιος βρει το νόμισμα θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς.

Κόλλυβα

Το πρωί της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι γυναίκες έφτιαχναν κόλλυβα, τα έβαζαν σε ένα πιάτο και πάνω του τοποθετούσαν την βασιλόπιτα, στην οποία είχαν καρφώσει ένα κερί.

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς έβαζαν στο τραπέζι το πιάτο με τα κόλλυβα, τη βασιλόπιττα και το αναμμένο κερί. Δίπλα έβαζαν ένα ποτήρι κρασί, μια χτένα για τα γένια του Άι- Βασίλη, ένα κλαδί ελιάς και το πουγγί  (πορτοφόλι) του οικοδεσπότη. Όλα αυτά τα έκαναν για να τους ευλογήσει το σπίτι και να έχουν υγεία, αλλά και οικονομική ευμάρεια.

Ελιά

Επίσης ακόμη ένα έθιμο είναι αυτό της Ελιάς. Συγκεκριμένα, κατά τον εσπερινό, όλα τα μέλη της οικογένειας, προσπαθούν με την εμπυροσκοπία να διαγνώσουν αν τους αγαπούν πολύ αγαπητά τους πρόσωπα. 

Γι’ αυτό το σκοπό κόβουν χλωρή ελιά μόλις κτυπήσει η καμπάνα της εκκλησίας, για τον εσπερινό, και παίρνουν φύλλα, που τα ρίπτουν πάνω στη φωτιά επικαλούμενοι τον άγιο Βασίλειο να τους φανερώσει αν τους αγαπά το πρόσωπο που θέλουν, λέγοντας:

«Άη Βασίλη βασιλιά

που περπατάς τζ’αί καλαντάς

δείξε τζ’αί φανέρωσε αν μ' αγαπά ο (η) τάδε»

Επίσης, κρεμούν κλαδί ή στεφάνι ελιάς στην εξώπορτα, για ευημερία και ηρεμία στο σπιτικό.

Στάμνες

Στον Άγιο Δημήτριο της Μαραθάσας, σύμφωνα με την παράδοση, οι κοπέλες κυρίως τρέχουν πολύ πρωί να πάνε στη βρύση για να πάρουνε όπως λένε τα κάλλη τους, δηλαδή χρυσαφικά. Θα τα πάρει όποια πάει πρώτη να γεμίσει τη στάμνα της που έχει στο στόμιό της θυμάρι και κλαδί ελιάς. Ρίχνει στη γούρνα της βρύσης σιτάρι, κρεμά ένα κλαδί ελιάς πάνω στη βρύση και γεμίζει τη στάμνα της με νερό λέγοντας:

«Καλημέρα βρύση, δός μου που τα κάλλη σου, να σου δώκω που τα δικά μου»

Ρόδι

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία, για να παρακολουθήσει τη Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και να υποδεχτεί το νέο χρόνο, καλό κι ευλογημένο.

Στην επιστροφή, ο νοικοκύρης του σπιτιού έχει στην τσέπη του ένα λειτουργημένο ρόδι, που στην Μικρά Ασία το φυλούσαν στα εικονίσματα από τις 14 Σεπτέμβρη, δηλαδή τη μέρα του Σταυρού.

Είναι αυτός που κάνει το ποδαρικό και σπάει το ρόδι. Πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να του ανοίξουν. Δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του. Έτσι είναι ο πρώτος που μπαίνει στο σπίτι για να κάνει το ποδαρικό με το ρόδι στο χέρι.

Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί πόδι, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα για να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει:

«Με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι , τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά»

Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες να είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες , τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Ποδαρικόν

Σ’ όλη την Κύπρο, αλλά περισσότερο στην περιοχή της Καρπασίας, προσέχουν πολύ το ποδαρικόν, δηλαδή ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι κατά την Πρωτοχρονιά. 

Χάμω στην εξώθυρα του σπιτιού υπάρχει πέτρα αλλά κυρίως μια σκιλλοκρεμμύδα (αβρόσσ’ιλλα). Όποιος μπει πρώτος, πρέπει να μπει με το δεξί του πόδι, ρίχνει πρώτα μέσα στο σπίτι την πέτρα και ύστερα τη σκιλλοκρεμμύδα. Κατόπιν κάμνει το σημείο του σταυρού και λέγει:

«Έλα δύναμίς σου Θεέ μου τζ’ αι να’ γ’ καλός ο χρόνος τζ’αι να τρέσ’ει πόσσω σας το μέλιν τζ’αι το γάλαν»

Ο νοικοκύρης του δίδει μέλι ή γλυκό να φάει και πουλουστρίναν, δηλαδή νόμισμα (το οποίο του έδωσε προηγουμένως και έριξε μέσα στο σπίτι).

Την σκιλλοκρεμμύδα την αφήνουν να κρέμεται συνήθως πάνω στο δοκάρι ή την πόρτα του σπιτιού μέχρι τον άλλο χρόνο.

Άη Βασιλούθκια

Στην περιοχή Ριζοκαρπάσου, έφτιαχναν με ζυμάρι τα «Άη Βασιλούθκια» (ανθρωπόμορφα ψωμάκια), που έδιναν στα παιδιά την Πρωτοχρονιά για να φάνε.

Παράλληλα, έφτιαχναν τα «Βασιλούθκια», δηλαδή σ’ ένα δοχείο τοποθετούσαν σιτάρι με νερό για να βλαστήσει ο σπόρος. Εάν το σιτάρι βλαστούσε σε σαράντα μέρες, αυτό ήταν ένδειξη ότι θα είναι καλοχρονιά για τους γεωργούς και έτσι ο νοικοκύρης θα το φύτευε στα χωράφια του για να έχει καλή χρονιά.

Χριστουγεννιάτικο δέντρο

Το Χριστουγενιάτικο δέντρο είναι επίσης μια μεγάλη και σημαντική παράδοση της Πρωτοχρονιάς,

Παραδοσιακά, το δέντρο ήταν φυσικό πεύκο συνήθως που έκοβαν οι ίδιοι οι νοικοκύριδες του κάθε σπιτιού. Το έφερναν σπίτι, το τοποθετούσαν σε ένα κουβά με άμμο για να στέκεται καλά και περιτύλιγαν τον κουβά με βαμβάκι για να μοιάζει με χιόνι. Βαμβάκι έβαζαν και στο πεύκο σκορπιστά πάνω στις βελόνες του.

Αντί για μπάλες, έβαζαν μπαλόνια και κουκουνάρια. Αργότερα, μαζί με τα μπαλόνια, κουκουνάρια και βαμβάκι αλλά και  πολύχρωμα λαμπάκια.

Πρωτοχρονιάτικα τραγούδια

Την παραμονή της πρωτοχρονιάς διασκέδαζαν επίσης λέγοντας διάφορα πρωτοχρονιάτικα τραγούδια. Ένα από τα πιο συνηθισμένα ήταν το πιο κάτω:

Άγιος Βασίλης έρχεται  από την Καισαρεία

βαστά εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι. Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε.

Πρωτοχρονιάτικο τραπέζι

Συνηθίζεται την αλλαγή του χρόνου να μαζεύεται το σόι σε ένα σπίτι, όπου τρώνε, πίνουν και τραγουδούν μέχρι που θα μπει ο καινούριος χρόνος. Επίσης συνηθίζεται οι παππούδες και γιαγιάδες, καθισμένοι δίπλα στο τζάκι, να λένε ιστορίες στα παιδιά.

Καλή χρονιά!