Της Μικαέλας Μέσιου

Η μητρότητα για τις γυναίκες αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στην ζωή τους. Υπάρχουν όμως και οι γυναίκες οι οποίες δυσκολεύονται να κυοφορήσουν για διάφορους λόγους και στρέφονται σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ειδικά τα τελευταία χρόνια τα ποσοστά γυναικών που καταφεύγουν στις συγκεκριμένες μεθόδους αυξάνονται συνεχώς. 

Για ζευγάρια όμως που οι διάφορες λύσεις όπως π.χ. η εξωσωματική γονιμοποίηση δεν αποδίδουν, υπάρχει και η επιλογή της παρένθετης μητέρας, η οποία θα βοηθά το ζευγάρι να αποκτήσει το δικό τους παιδί.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέξαμε από το Συμβουλίου Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΣΙΥΑ), τα τελευταία 4 χρόνια είχαμε 37 περιπτώσεις στην Κύπρο όπου ζευγάρια απέκτησαν παιδί από παρένθετη μητέρα.

Ποιο κάτω θα δούμε τι αναφέρει η νομοθεσία στην Κύπρο, ποια είναι η διαδικασία, το ποσό της επιχορήγησης από το Υπ. Υγείας καθώς και τα είδη παρένθετης μητέρας.

Τι είναι η παρένθετη μητέρα

Παρένθετη μητρότητα είναι η διαδικασία όπου μια γυναίκα κυοφορεί και γεννά το παιδί ενός ζευγαριού που θέλει να αποκτήσει παιδί.

Με λίγα λόγια η μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας εμβρύων ξένων προς την ίδια και η κυοφορία από αυτήν επιτρέπεται με διάταγμα δικαστηρίου που εκδίδεται πριν από την τοποθέτηση των εμβρύων στη μήτρα της παρένθετης μητέρας και εφόσον προηγηθεί η σύναψη γραπτής και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνίας μεταξύ του ζευγαριού που επιδιώκει να αποκτήσει τέκνο και της γυναίκας που θα το κυοφορήσει, καθώς και του συζύγου της, στην περίπτωση που αυτή είναι έγγαμη.

Για την παρένθετη μητρότητα το 2015 έχει ψηφιστεί και σχετικός νόμος που αφορά την Κύπρο, ο οποίος μέχρι σήμερα έχει τροποποιηθεί τρεις φορές, 194(Ι)/2015, 92(Ι)/2016 και 113(Ι)/2018.  

Τι προνοεί ο νόμος του 2015

Σύμφωνα με το νόμο του 2015 η παρένθετη μητέρα δεν είναι γονέας του παιδιού αλλά  το ζευγάρι που επιδιώκει την απόκτηση τέκνου μέσω παρένθετης μητρότητας είναι οι γονείς του τέκνου που θα γεννηθεί και ως τέτοιοι έχουν όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που η ιδιότητα αυτή συνεπάγεται.

Δηλαδή το ζευγάρι υποχρεούται να παραλάβει το τέκνο αμέσως μετά τη γέννησή του και σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αρνηθεί να παραλάβει το τέκνο ή να το εγκαταλείψει για οποιοδήποτε λόγο.

Πρόσωπο που απέκτησε τέκνο μέσω παρένθετης μητρότητας και το οποίο αρνείται να το παραλάβει ή το εγκαταλείπει για οποιοδήποτε λόγο διαπράττει ποινικό αδίκημα και σε περίπτωση καταδίκης του υπόκειται σε ποινή φυλάκισης που δεν υπερβαίνει τα πέντε (5) χρόνια.

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης θα καλύπτονται τα έξοδα παρακολούθησης της εγκυμοσύνης και ότι μετά από τη γέννηση του παιδιού το ζευγάρι που υπόγραψε θα αναλάβει αμέσως τη φροντίδα του παιδιού και τα έξοδα του τοκετού.

Πριν την τοποθέτηση του εμβρύου έχει εκδοθεί εγγυητική επιστολή χρονικής διάρκειας έντεκα (11) μηνών, η οποία καλύπτει τα έξοδα τα εγκυμοσύνης, του τοκετού και της λοχείας για την περίπτωση εκείνη που το ζευγάρι που υπέγραψε τη συμφωνία δεν καλύπτει τα έξοδα παρακολούθησης της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της λοχείας περιλαμβανομένων των εξόδων τυχόν επιλόχειων επιπλοκών.

Εμπορική συναλλαγή 

Η όλη διαδικασία δεν δύναται νομικά να γίνει επ’ αμοιβή και ο νόμος προνοεί αυστηρές κυρώσεις για όσους εμπλέκονται σε μια διαδικασία παρένθετης μητρότητας με σκοπό το κέρδος θέτοντας την πράξη σε εμπορική βάση.

Τι θεωρείται εμπορική βάση και πότε ένα άτομο διώκεται ποινικά:

•  Κινεί ή λαμβάνει μέρος σε διαπραγματεύσεις με σκοπό τη σύναψη συμφωνίας παρένθετης μητρότητας
•  Προσφέρει ή συμφωνεί να διαπραγματευτεί την σύναψη συμφωνίας παρένθετης μητρότητας.
• Λαμβάνει οποιοδήποτε χρηματικό ποσό για την πράξη αυτή•
• Προβαίνει σε πράξη ούτως ώστε να λάβει χρηματικό ποσό για τη σύναψη ή τη διενέργεια διαπραγμάτευσης για τη σύναψη συμφωνίας παρένθετης μητρότητας ή την διευκόλυνση σύναψης τέτοιας συμφωνίας.
•  Πρόσωπο, το οποίο παραβιάζει τις διατάξεις του παρόντος άρθρου διαπράττει ποινικό αδίκημα και σε περίπτωση καταδίκης του υπόκειται σε ποινή φυλάκισης που δεν υπερβαίνει το ένα (1) έτος ή σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις πενήντα χιλιάδες ευρώ (€50.000) ή και στις δύο αυτές ποινές.

Ο νόμος, μάλιστα, απαγορεύει ρητά και τη διαφήμιση της παρένθετης μητρότητας. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι τιμωρείται ένα άτομο αν: 

• Είναι ή μπορεί να είναι πρόθυμο να συνάψει συμφωνία παρένθετης μητρότητας ή να διαπραγματευθεί ή να διευκολύνει τη σύναψη συμφωνίας παρένθετης μητρότητας.
• Ψάχνει για γυναίκα που επιθυμεί να γίνει παρένθετη μητέρα ή για άτομα που θέλουν μια γυναίκα να κυοφορήσει παιδί ως παρένθετη μητέρα.

Τροποποίηση

Το 2016 τροποποιήθηκε ο νόμος διευκολύνοντας ζευγάρια να αποκτήσουν με το να μπορούν να βρίσκουν παρένθετη μητέρα εκτός της Kυπριακής Δημοκρατίας.

Αναφορικά με την υποχρέωση της παρένθετης μητέρας και αυτής που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί να έχουν τη μόνιμη κατοικία τους στην Κυπριακή Δημοκρατία με την τροποποίηση επετράπη όπως να υπάρχει η δυνατότητα εξεύρεσης παρένθετης μητέρας  που να μην διαμένει μόνιμα στην Κυπριακή δημοκρατία με την προϋπόθεση ότι θα παραμείνει στη χώρα μας την 28η εβδομάδα της κύησης μέχρι και τη γέννηση του παιδιού.  Σε περίπτωση, όμως, που υπάρχει ιατρική γνωμάτευση που αναφέρει ότι συντρέχουν ιατρικοί λόγοι να παραμείνει εκτός Κύπρου τότε υπάρχει αυτή η δυνατότητα. 

Τι γίνεται με τα μονήρη άτομα;

Σύμφωνα με την τροποποίηση του νόμου του 2015 μονήρη άτομα που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί (ένας άντρας ή μια γυναίκα) έχουν πλέον τη δυνατότητα να το πράξουν. 

Τι χρειάζεται

Το άτομο αυτό υποβάλλει αίτηση στο Συμβούλιο η οποία συνοδεύεται:

Από αξιολόγηση εγγεγραμμένου ψυχιάτρου η οποία περιλαμβάνει την εκτίμησή του για την επιθυμία και ικανότητα του μονήρους ατόμου να γίνει γονέας και  από σχετικό πιστοποιητικό που επιβεβαιώνει ότι ο μονήρης γονέας δεν έχει υποπέσει στο παράπτωμα της Σεξουαλικής Κακοποίησης, της Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας.

Αναφορικά με τους δότες σπερματοζωαρίων ή ωαρίων ο νόμος ξεκαθαρίζει ότι δεν μπορούν να είναι δότες πέραν της μία φοράς με μοναδικές εξαιρέσεις:

• Την περίπτωση που θα δώσει σπέρμα ή ωάριο σε άτομο με μόνιμη κατοικία στο εξωτερικό
• Όταν τα σπερματοζωάρια ή τα ωάρια θα χρησιμοποιηθούν από την ίδια οικογένεια.

2018

Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, παιδί το οποίο έχει αποκτηθεί με μεταθανάτια γονιμοποίηση, τεκμαίρεται ότι γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου, νοουμένου ότι υπάρχει γραπτή συγκατάθεση του αποθανόντος προσώπου και έγκριση από το Συμβούλιο Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Ανθρώπινης Αναπαραγωγής σύμφωνα με τις διατάξεις του εδαφίου (8) του άρθρου 28 του περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Νόμου 2015 (Ν. 69(Ι)/2015). 

Επίσης, αναφέρει πως όταν το παιδί αποκτήθηκε σύμφωνα με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, η προσβολή της μητρότητας ασκείται μέσα σε έξι μήνες από τον τοκετό, είτε από την τεκμαιρόμενη μητέρα είτε από την κυοφόρο γυναίκα. Νοείται  δηλαδή, ότι η κυοφόρος γυναίκα μπορεί να διεκδικήσει τη μητρότητα μόνο στην περίπτωση που αποδειχθεί ότι το τέκνο κατάγεται βιολογικά από την τελευταία.

Προνοείται ακόμα ότι στις περιπτώσεις που διενεργηθεί τεχνητή γονιμοποίηση με γεννητικό υλικό τρίτου δότη, η προσβολή της αναγνώρισης της πατρότητας αποκλείεται, έστω και αν η ταυτότητα του τρίτου δότη είναι ή γίνει εκ των υστέρων γνωστή. Η προσβολή ειδικά από τον σύζυγο της μητέρας αποκλείεται όταν αυτός συγκατατέθηκε στη σύλληψη του τέκνου από τη σύζυγό του με τεχνητή γονιμοποίηση. Σε περίπτωση που πρόσωπο συνεχίζει να αρνείται ή παραλείπει να προβεί στις αναγκαίες ενέργειες για διεξαγωγή αιματολογικών ή άλλων εξετάσεων, ως οι οδηγίες του Δικαστηρίου, το Δικαστήριο μπορεί να διατάξει το εν λόγω πρόσωπο όπως εντός 15 ημερών συμμορφωθεί με τις οδηγίες του. Σε περίπτωση παράλειψής του δεν θα δικαιούται σε μεταγενέστερο στάδιο να θέσει ως μαρτυρία υπέρ του οποιοδήποτε έγγραφο ή πληροφορία, εκτός αν το Δικαστήριο ικανοποιηθεί ότι είχε βάσιμη δικαιολογία για να παραλείψει.

Ποια είναι η διαδικασία

Σύμφωνα με ενημέρωση που έλαβε η Offsite από την Δρ. Γιάννα Ρουσιά, Λειτουργό του Συμβουλίου Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΣΙΥΑ), μια γυναίκα για να ψάξει παρένθετη θα πρέπει για ιατρικούς λόγους,  να μην μπορεί να κυοφορήσει.  

Τότε σε αυτή την περίπτωση πρέπει να προηγηθεί πλήρης ιατρική εξέταση και σχετική έκθεση μέσω της οποίας ιατρός, εγγεγραμμένος στα αρχεία στην Κύπρο, να βεβαιώνει ότι η υγεία της Παρένθετης επιτρέπει την κυοφορία, ανέφερε η Δρ. Ρουσιά.

Επιπρόσθετα, πρέπει να γίνει μία ψυχιατρική εξέταση της παρένθετης από εγγεγραμμένο ψυχίατρο στην Κυπριακή Δημοκρατία. 

Ακολούθως, σύμφωνα με την Δρ. Ρουσιά , υποβάλλεται αίτηση από το ζευγάρι που επιθυμεί να τεκνοποιήσει μέσω παρένθετης για εξασφάλιση σχετικής έγκρισης του Συμβουλίου και σύναψη γραπτής συμφωνίας μεταξύ του ζευγαριού που επιδιώκει να αποκτήσει τέκνο και της γυναίκας που θα το κυοφορήσει, καθώς και του συζύγου της, στην περίπτωση που αυτή είναι έγγαμη. 

Μεταξύ άλλων, η συμφωνία καταγράφει ότι μεταξύ του ζευγαριού που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και της παρένθετης δεν υπάρχει οποιοδήποτε οικονομικό αντάλλαγμα πέραν από κάποια αποζημίωση που προβλέπεται από τον Νόμο. Η μεταφορά εμβρύων στο σώμα της παρένθετης επιτρέπεται με διάταγμα δικαστηρίου που εκδίδεται πριν από την τοποθέτηση των εμβρύων στη μήτρα της παρένθετης μητέρας.  Εννοείται ότι τα έμβρυα που θα τοποθετηθούν δεν μπορεί να έχουν δημιουργηθεί από ωάρια της παρένθετης και σπέρμα του συζύγου της παρένθετης εάν αυτή είναι παντρεμένη.

Σε ερώτηση για το που μπορεί να αποταθεί το ζευγάρι για να βρει παρένθετη, η Δρ. Ρουσιά ανέφερε πως, η εύρεση παρένθετης μητέρας δεν είναι αρμοδιότητα του ΣΙΥΑ, αλλά αποτελεί ευθύνη του εκάστοτε ενδιαφερόμενου.

Χρειάζεται έγκριση

Χρειάζεται έγκριση από το ΣΙΥΑ για την διαδικασία της παρένθετης μητέρας και η κάθε περίπτωση εξετάζεται από το Συμβούλιο ξεχωριστά.

37 περιπτώσεις παρένθετης μητέρας στην Κύπρο από το 2017

Στην Κύπρο, σύμφωνα με την Δρ. Ρουσιά συνολικά τα τελευταία χρόνια υπήρξαν 37 αιτήσεις για παρένθετη γονιμοποίηση.

Το ΣΙΥΑ έχει εξετάσει 3 αιτήσεις το 2017, 15 για το 2018, 16 για το 2019 και 3 για το 2020.  

Eπιχορήγηση

Σε επικοινωνία που είχε η ιστοσελίδα μας με εμβρυολόγο της κλινικής ISIS, σε ερώτηση για την επιχορήγηση, μας ανέφεραν πως το κράτος επιδοτεί τα ζευγάρια που καταφεύγουν στη μέθοδο υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με παρένθετη μητέρα και έχουν εξασφαλιστεί εκ των προτέρων έγκριση του Συμβουλίου Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και το ποσό της επιδότησης είναι 2,500 ευρώ.

Η επιδότηση δίνεται μέχρι τέσσερις (4) φορές σε άτεκνα ζευγάρια και μέχρι δυο (2) φορές σε ζευγάρια με παιδιά.

Μερικές αιτίες για χρήση παρένθετης μητρότητας είναι:

• Η απουσία ή δυσμορφία μήτρας.
• Οι επανειλημμένες αποβολές ή αποτυχημένες εμφυτεύσεις μετά από Εξωσωματική Γονιμοποίηση
• Οι σοβαρές καρδιοπάθειες ή νεφροπάθειες.

Είδη παρένθετης μητρότητας:

Πλήρης παρένθετη μητρότητα: Η πλήρης παρένθετη μητρότητα εμπλέκει την εμφύτευση εμβρύων τα οποία δημιουργήθηκαν χρησιμοποιώντας:

1. Ωάρια και σπέρμα από τους προοριζόμενους γονείς
2. Ωάρια από δότρια γονιμοποιημένα από το σπέρμα του προοριζόμενου πατέρα
3. Έμβρυα γονιμοποιημένα από ωάρια και σπέρμα δοτών

Μερική παρένθετη μητρότητα (Παραδοσιακή): σε αυτό το είδος παρένθετης μητρότητας το έμβρυο δημιουργείται από σπερματοζωάριο του υποψήφιου πατέρα και το ωάριο της παρένθετης μητέρας. Η γονιμοποίηση σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται συνήθως μέσω σπερματέγχυσης ή τεχνητής γονιμοποίησης.   Αυτή η διαδικασία απαγορεύεται στην Κύπρο, αν και επιτρέπεται σε διάφορες άλλες χώρες.