Σε ποια κοινωνία θα αναπτυχθούν, θα ζήσουν και θα μεγαλώσουν παιδιά, οι νέοι τού αύριο, όταν το 20% των χρηστών TikTok, ηλικίας 18 με 24 ετών, αυξηθεί στο 50% και 70%; Tι πιο τρομακτικό και εξωφρενικό συμβαίνει όταν, σύμφωνα με μελέτη του Reuters, «οι πολίτες προτιμούν να επιλέγονται οι ειδήσεις που θα διαβάσουν από αλγορίθμους αντί από αρχισυντάκτες ή δημοσιογράφους!».

Το 1874, και συγκεκριμένα στις 29 Ιουνίου, ο Χαρίλαος Τρικούπης δημοσίευσε το άρθρο του, υπό τον τίτλο «Τις πταίει;», στην εφημερίδα «Καιροί», ένα άρθρο που τον καθιέρωσε ως έναν μεγάλο ηγέτη. Όπως έγραφε, «Αηδιάζοντες και αγανακτούντες και βλέποντες την γενικήν κατάπτωσιν των πολιτευομένων ερωτώμεν αυτούς, μη τυχόν αληθώς πταίει το Έθνος;».

Ο διορατικός Τρικούπης αναφερόταν στην εξουσία που κατείχαν κυβερνήσεις τις οποίες δεν εμπιστευόταν ο λαός. Δεν δίστασε να επιτεθεί ακόμη και στον ανώτατο άρχοντα της χώρας, στην κατάρρευση των θεσμών, την παραγνώριση της θέλησης του λαού  και σε διεφθαρμένους πολιτικούς.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο λαός εξεγέρθη και ο  Χ. Τρικούπη, σχημάτισε το 1875 την πρώτη κυβέρνησή του.

Γιατί επικαλούμαι σήμερα τον Χαρίλαο Τρικούπη και το περίφημό του άρθρο; Για δυο λόγους: 

Πρώτο, γιατί δεν εντοπίζω πολιτικό, τεχνοκράτη ή ακόμη και λειτουργό του Τύπου τού Σήμερα, εκτός από μηδαμινές γενικές εξαιρέσεις, που να έχει το σθένος και το θάρρος να τα βάλει με τους θεσμούς, τα κέντρα λήψης αποφάσεων, το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο και να παρουσιάσει ευθαρσώς τις απόψεις του, χωρίς δογματισμούς, προσωπικά συμφέροντα και βαρίδια.

Δεύτερο, γιατί κρίνω ότι πλέον η δημοσιογραφία και οι δημοσιογράφοι, και πάλι με μηδαμινές εξαιρέσεις, αντί να παράγουν έργο και να διαμορφώνουν κοινή γνώμη, παρασύρονται από το πνεύμα της εποχής που αξιολογεί τα άρθρα και τις ειδήσεις ανάλογα με τις διαδικτυακές μετρήσεις και τα περισσότερα «κλικ». 

Τρίτο, γιατί θεωρώ ότι η κοινωνία πρέπει να ξυπνήσει από τον λήθαργο, τον «ύπνο του δικαίου» και απ’ όλα όσα τής «σερβίρουν» αχώνευτα και να καθορίσει το δικό της μέλλον, τουλάχιστον να καταφέρει να διασφαλίσει το μέλλον των παιδιών και των εγγονιών της. Ήδη, είναι πολύ αργά.

Γιατί θεωρώ ότι οι δημοσιογράφοι δεν έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης, όπως τους καταλογίζουν;

Η δημοσιογραφία των «κλικ»

Γιατί το γενικότερο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σύστημα, όπως λειτουργεί, τους μετατρέπει σε δέσμιους των «κλικ». Ερμηνεύουν τις μετρήσεις των κλικ γιατί αυτές σημαίνουν έσοδα και επιβίωση! Και σήμερα τα «κλικ» δεν είναι τίποτε άλλο από μια πιασάρικη, ίσως και διαστρεβλωμένη είδηση ή μια φωτογραφία που πουλά! Ωστόσο, τους στερεί το αναφαίρετο δικαίωμά τους για διερευνητική δημοσιογραφία,  για δημοσιογραφικό έργο που να καλλιεργεί την κριτική σκέψη, την παιδεία και τον πολιτισμό, να διεισδύει στα πραγματικά προβλήματα τής κοινωνίας.

Μάλιστα, σε συνάρτηση με τα πιο πάνω, διαπιστώνω πως ο δημοσιογράφος σήμερα υποφέρει, και αυτή την άποψή μου υποστηρίζει επιστημονικά έρευνα, σύμφωνα με την οποία πολλοί λειτουργοί του Τύπου αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας, όπως αδυναμία συγκέντρωσης, προβλήματα μνήμης, διάσπαση προσοχής, ευερεθιστότητα, καρδιακές παθήσεις.

Την άποψη αυτή έρχεται να στηρίξει επίσης και η θέση της Ε.Ε. ότι «οι πολλαπλές εργασίες μειώνουν την παραγωγικότητα και σε βάθος χρόνου προκαλούν  αυξημένες διαταραχές  όπως άγχος, κατάθλιψη, αϋπνία και διαταραχές ύπνου, πονοκεφάλους, προβλήματα όρασης, δερματικές παθήσεις, σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης.

Ποιος έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη για όλα αυτά;

Πρωτίστως το σύστημα: πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και κυρίως εργασιακό που «τρέφει»  σκυθρωπούς εργαζόμενους, θορυβώδεις χώρους εργασίας, βλέμματα αποκλειστικά στραμμένα στον ηλεκτρονικό υπολογιστή. 

Πλέον, η καθημερινότητα τού δημοσιογράφου είναι η παρακολούθηση και αλληλεπίδραση στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, τα ηλεκτρονικά μηνύματα, η πίεση για την τήρηση αυστηρών χρονοδιαγραμμάτων, όπως ήταν πάντοτε, και η τυφλή υποταγή στον καταιγισμό πληροφοριών και μηνυμάτων, ακόμη και ψευδών, που φθάνουν στο κινητό του.

Ποιος ευθύνεται

Εκτός από την ψηφιακή μεταμόρφωση και τους έντονους ρυθμούς της που επικαλούμαστε και υποστηρίζουμε πως αλλάζουν την κοινωνία ως σύνολο και ως αποτέλεσμα τα ΜΜΕ, τις πταίει για όλα όσα σήμερα υποφέρει η κοινωνία γενικότερα και οδηγεί στον γκρεμό ακόμη και την άλλοτε έντιμη και αξιόπιστη δημοσιογραφία;

• Οι φορείς παιδείας που οφείλουν να διοχετεύουν γνώση, επιστημοσύνη και ευαισθησία και όχι τάσεις και πρακτικές του συρμού.
• Η οικογένεια ως φορέας διάπλασης του χαρακτήρα και του ήθους των ανθρώπων, π.χ. προβολή της εντιμότητας και της ανθρωπιάς.
• Οι φορείς λήψης αποφάσεων π.χ. Εκτελεστική, Νομοθετική και Δικαστική εξουσία που έχουν υποχρέωση να λαμβάνουν αποφάσεις που να εξυπηρετούν το σύνολο του λαού και όχι να «ευνουχίζουν» τους ανθρώπους.

Τώρα, πώς μπορεί να παρέμβουν θετικά, γόνιμα και αποτελεσματικά τα ΜΜΕ και πώς μπορούν να ξυπνήσουν τον άνθρωπο και να διαφυλάξουν την ανθρώπινή του αξιοπρέπεια;

Τα μέσα ενημέρωσης ως πυλώνας της δημοκρατίας, μακριά από κυβερνητικές παρεμβάσεις, οικονομικά συμφέροντα και συμφέροντα ομάδων, υποχρεούνται να διασφαλίσουν την προστασία της ανεξαρτησίας και της πολυφωνίας τους. 

Οι δημοσιογράφοι, από εκτελεστικά όργανα της εκάστοτε εξουσίας πολιτικής είτε οικονομικής πολιτικής, οφείλουν να επιτελούν έργο, να ενημερώνουν τους πολίτες με αλήθειες  και να υποχρεώνουν την εξουσία να λογοδοτεί χωρίς να φοβούνται ότι έχουν σοβαρές  επιπτώσεις στην προσωπική και επαγγελματική τους ζωή. 

Πόσο επικίνδυνο και τρομακτικό φαντάζει το γεγονός ότι, σύμφωνα με έκθεση του Reuters, «οι χρήστες ενδιαφέρονται περισσότερο για τις διασημότητες, τις influencers και τα πρόσωπα που εμφανίζονται στα social media σε σχέση με τους δημοσιογράφους, σε πλατφόρμες όπως οι TikTok, Instagram και Snapchat».

Σε ποια κοινωνία θα αναπτυχθούν, θα ζήσουν και θα μεγαλώσουν παιδιά, οι νέοι τού αύριο όταν το 20% των χρηστών TikTok ηλικίας 18 με 24 ετών αυξηθεί στο 50% και 70%;

Tι ποιο τρομακτικό και εξωφρενικό συμβαίνει όταν, σύμφωνα με την ίδια μελέτη, «οι πολίτες προτιμούν να επιλέγονται οι ειδήσεις που θα διαβάσουν από αλγορίθμους αντί από αρχισυντάκτες ή δημοσιογράφους!».

Πώς θα είναι μια κοινωνία τα αμέσως επόμενα χρόνια όταν η κάθε μας κίνηση καταγράφεται αλλά και ερμηνεύεται στο user experience, δηλαδή την εμπειρία που βιώνει ο κάθε χρήστης όταν επισκέπτεται μια ιστοσελίδα! 

Άρα, επανερχόμενη στον Τρικούπη και στο «Τις πταίει;» ίσως να ήλθε η ώρα για να δούμε βαθιά μέσα μας, ξεκάθαρα όπως θα έλεγε και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ότι για τούτα που συμβαίνουν γύρω και δίπλα μας κάποιος φταίει! 

Χρύσω Αντωνιάδου