Η σημερινή ημέρα, η ημέρα των Χριστουγέννων είναι μια από τις πιο αγαπημένες του χρόνου για τους πλείστους από εμάς. Η ημέρα που γιορτάζουμε την γέννηση του θεανθρώπου είναι μια από τις σημαντικότερες της θρησκείας μας. Ανήμερα των Χριστουγέννων φεύγοντας από την εκκλησία ο  κάθε χριστιανός θα γιορτάσει με τα αγαπημένα του πρόσωπα, ανταλλάζοντας δώρα, ευχές, φιλιά και αγάπη.

Τα Χριστούγεννα (Χριστός + γέννα) είναι η ετήσια χριστιανική εορτή της γέννησης του Θεανθρώπου και κατ' επέκταση το σύνολο των εορτών από εκείνη την ημέρα, τις 25 Δεκεμβρίου, μέχρι τα Θεοφάνεια.

Μια ευκαιρία να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας, εστιάζοντας στην θρησκεία μας, είναι να αναλύσουμε, με την βοήθεια θεολόγου, την απεικόνιση της εικόνας της γέννησης του Χριστού, που πολλοί από εμάς προσκυνούμε, παρακαλούμε και ζητούμε έλεος μπροστά της, χωρίς να γνωρίζουμε κάποια μηνύματα που κρύβει η αγιογραφία της ορθόδοξης εικόνας της γέννησης.

Έχοντας μπροστά μας την ορθόδοξη θρησκευτική αγιογραφία της γέννησης του θεανθρώπου ίσως να δημιουργούνται κάποια ερωτήματα και σκέψεις στο μυαλό μας. Ίσως αρκετές φορές να αναρωτηθήκαμε για τους συμβολισμούς που «κρύβει» αυτή η εικόνα.

Σε επικοινωνία μας με την Θεολόγο Ερευνήτρια, Λιάνα Παπαδοπούλου από τον σύνδεσμο θεολόγων ΟΕΛΜΕΚ η ίδια κατάθεσε στην Offsite την δική της αποκωδικοποίηση για τους συμβολισμούς που παρουσιάζει η εικόνα της γέννησης.

Η κα Παπαδοπούλου μέσα από τις περιγραφές της ανέφερε πως η θεολογική εικόνα της γέννησης του θεανθρώπου συνδέεται με τα «εικονίδια» (windows) του ηλεκτρονικού υπολογιστή του σήμερα. Πολλές άλλες συνδέσεις φαίνονται μέσα από τις δικές της επεξηγήσεις. – Τι πραγματικά συμβολίζουν οι μάγοι με τα δώρα και η παρουσία του διαβόλου.

Οι  Συμβολισμοί της εικόνας των Χριστουγέννων στην Ορθόδοξη αγιογραφία από την θεολόγο:

Όπως μας ανέφερε η κα Παπαδοπούλου, ατενίζοντας μια ορθόδοξη εικόνα, δεν κοιτάμε ούτε το υλικό κατασκευής της, ούτε την αυθεντικότητα των μερών της. Στεκόμαστε στο λήμμα: «Ει- κό- να». Τι θα πει εικόνα άραγε, και γιατί δεν λέγεται παράσταση ή σκίτσο;  Όλοι είμαστε Εικόνες. Εικόνες Θεού. Και τι θα πει αυτό; Σε κάθε εποχή, θρησκεία, α-θρησκεία και πολιτισμό ο άνθρωπος διαθέτει: λογικό, συναισθήματα, ταλέντα, δημιουργικότητα, συνείδηση, εσωτερική ελευθερία. Όλα αυτά τα δώρα με μια λέξη η Ορθοδοξία τα καλεί: «Εικόνα Θεού», δηλαδή τον καθρέφτη του θεού εντός μας. Τα δώρα αυτά τα ανακλά ως αρετή μια ορθόδοξη εικόνα. Γι αυτό μια εικόνα δεν είναι ποτέ φυσιοκρατική αλλά αναπαραστατικά συμβολική.

Διευκρινιστικά για τους αναγνώστες,  ο σκοπός της Γέννησης του Θεανθρώπου στον κόσμο κατά τον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή είναι Αγιοτριαδικά προδιαγεγραμμένος αγαπητικά ελεύθερα, Πρωταρχικός και Συμπαντικός και δεν έχει να κάνει με καμία «διόρθωση» κανενός «προπατορικού αμαρτήματος» γιατί η Ορθοδοξία βασίζεται στην οντολογική ελευθερία και όχι σε συνθηκολογήσεις.

Το θέμα της παρουσίασης όμως, εστιάζεται στο συμβολισμό της εικόνας του Θέματος:

Μέχρι και τις αρχές του ένατου αιώνα, η βυζαντινή  εικόνα της Γέννησης του Θεανθρώπου παρουσίαζε μόνο το κύριο θέμα: τη Θεοτόκο και το Βρέφος. Ας σταθούμε πρώτα εδώ. Η Θεοτόκος φέρει σε όλες τις εικόνες από μέσα μπλε =ψυχή και απ΄ έξω κόκινο μανδύα= βιολογικό σώμα. Είναι άνθρωπος η Θεοτόκος. Είναι συνθετική, ψυχοσωματική, όπως όλοι εμείς. Δεν είναι θεά. Είναι η γέφυρα της θέωσης του δικού μας σώματος και της ανθρωποποίησης του Ασωμάτου Θεού. Περιβάλλεται σχεδόν σε όλες τις παραστάσεις από ένα ερυθρό περίβλημα σε βιολογικό  σχήμα μήτρας γυναίκας: είναι η ίδια η μήτρα, η μητέρα της Θε-ανθρωπότητας. Στη βυζαντινή εικόνα δεν υπάρχει παχνί. Δεν υπάρχουν άχυρα. Υπάρχει λάρνακα.

Μνήμα πέτρινο και βρέφος έτοιμο να πάθει αυτεπιγνωστικά κι αληθινά και να αναστηθεί. Υπάρχει η Θυσία. Μεταξύ Θεανθρώπου και μητέρας υπάρχει απόσταση. Απόσταση οντολογίας. Υπάρχουν όμως και παραστάσεις όπου ο ψυχισμός του αγιογράφου ξεχειλίζει άκρατο συναίσθημα, δε στέργει την απόσταση και θέλει τη μάνα πιο μάνα, ακόμη να θηλάζει το Θείο βρέφος.

Κανείς ίσως, δεν σκέφτηκε πως ο βυζαντινός αγιογράφος του ένατου αιώνα είναι ο πρόδρομος των «εικονιδίων» (windows) του ηλεκτρονικού σας υπολογιστή. Κι αυτό, επειδή η εικόνα εμπεριέχει πάντοτε μυριάδες «αναμενόμενων κρυφών και φανερών μηνυμάτων» φροντίζει να την εμπλουτίζει όσο και όπως μπορεί με περισσότερες πληροφορίες για τους πιστούς. Είναι το βιβλίο τους, το καταφύγιό τους, το παράθυρό τους. Αρκετές πληροφορίες είναι συγκειμενικές.

Δηλαδή έχουν σχέση με τον πολιτισμό, την παράδοση, την εποχή, τη διατροφή, την ενδυματολογία, την κουλτούρα και τη μόρφωση του ιδίου του αγιογράφου. Άλλες πληροφορίες είναι βαθύτατα βιβλικές, πατερικές. Αυτές λοιπόν οι πληροφορίες, στο χέρι του αγιογράφου ζωντανεύουν, γίνονται σκηνές σε ένα έργο διαρκείας και εμπλουτίζουν από τον ένατο αιώνα και εξής την κύρια σκηνή περιμετρικά. Γύρω- γύρω δηλαδή. Σαν windows υπολογιστή.

Αυτά τα “windows” –εικονίδια, σε πολλές βυζαντινές εικόνες δεν τίθενται διακριτά  σε πλαίσια δηλαδή, ώστε να εγκιβωτίζονται και να διαχωρίζεται η κάθε σκηνή. Αυτός ο μη διαχωρισμός, είναι και η πηγή της παρεξήγησης στην εικόνα της Γέννησης που παρουσιάζουμε. Παρεξήγηση, επειδή τα εικονικά  δρώμενα δεν έλαβαν ταυτόχρονα χώραν.

Στη βυζαντινή φορητή εικόνα του 16^ου αιώνα που προέρχεται από το χωριό Κλωνάρι της επαρχίας Λεμεσού, εμπεριέχονται μη διακριτά, πέντε εικονίδια. Οι τρεις σοφοί εξ Ανατολών Διδάσκαλοι- Μάγοι προσκυνούν -δυόμισι χρόνια μετά - το παιδί . Η σκηνή όμως τίθεται εδώ ωσάν σε χρόνο λειτουργικό= το αιώνιο παρών. Το θέμα της προσκύνησης των Μάγων είναι αγαπητό από την εποχή των κατακομβών. Εικονίζονται, έχοντες  τρεις διαφορετικές ηλικίες: οι τρεις ηλικίες της ζωής.

 Άλλο εικονίδιο, το λουτρό του Ιησού. Πρόκειται για μια λυρική σκηνή με καταβολές από το απόκρυφο Ευαγγέλιο του ψευδο- Ματθαίου: ο Χριστός θεολογικά έπρεπε να προσλάβει όλα τα χαρακτηριστικά των ανθρώπινων βρεφών. Συνεπαγωγή, η ανάγκη του ανθρώπινου λουτρού.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει από θεολογικής πλευράς η εικονική παράσταση του διαβόλου. Ο διάβολος στη βυζαντινή αγιογραφία εικονίζεται μόνο στη σκηνή της Γέννησης. Πουθενά αλλού.  Ουδεμία σχέση έχουν τα κακέχτυπα τερατάκια του Μεσαίωνα και του Περσικού πανθέου ή του φοβικού Ιμπλίς που επί Τουρκοκρατίας «εισέβαλαν» στις τοιχογραφίες της Φορβιώτισσας (Ασίνου) και αλλού. Ο διάβολος δεν παύει να είναι κατ΄εικόναν Θεού δημιούργημα. Δυστυχισμένο (πλέον)  και εγωκεντρικό. Αποστερούμενο (επειδή έτσι αποφάσισε) Ζωής. Γιατί στην Ορθοδοξία, η Ζωή έχει σύνδεση με τη Θεο-ζωή και από αυτήν λαμβάνει Σχέση και Ενέργεια για να μετα-φέρει Ζωή.

Ο διάβολος φέρει μαύρη κάπα, δηλαδή φοβικό αυτοπεριορισμό. Το μαύρο χρώμα στην τέχνη είναι το χρώμα του περιορισμού. Της ακοινωνησίας. Δεν αλλάζει όμως οντολογία, όπως τον παρουσιάζει αθεολόγητα η Δύση.