Με τον όρο Οκτωβριανά αναφερόμαστε στην εξέγερση που έγινε τον Οκτώβριο του 1931 στην Κύπρο κατά του αποικιακού καθεστώτος.

Η Offsite κάνει μια αναδρομή στην ιστορία θυμίζοντας τα όσα έγιναν τις ημέρες εκείνες που στιγμάτισαν την ιστορία του τόπου μας.

Στις 21 Οκτωβρίου παραιτούνται οι ελληνοκύπριοι βουλευτές με κοινή απόφαση που έλαβαν σε εκδήλωση της Εμπορικής λέσχης Λευκωσίας.

Μετά το τέλος της εκδήλωσης ξεκίνησε πορεία διαμαρτυρίας προς το κυβερνείο παρά τις παραινέσεις των βουλευτών να διαλυθεί το πλήθος μου μαζεύτηκε.

Η πορεία έφτασε ειρηνικά στο κυβερνείο και από άγνωστη αιτία άρχισε ο λιθοβολισμός του κτιρίου.

Στον χώρο κατέφθασαν αστυνομικές δυνάμεις που προσπάθησαν να διαλύσουν τους διαδηλωτές ανεπιτυχώς και δέχτηκαν και αυτοί λιθοβολισμό ενώ οι διαδηλωτές έκαψαν και τρία οχήματα που μετέφεραν τους αστυνομικούς. 

Κάποιοι διαδηλωτές άναψαν ραβδιά και πετώντας τα στα παράθυρα του κυβερνείου το πυρπόλησαν. Η αστυνομία έβαλλε με πραγματικά πυρά κατά του πλήθους καταφέρνοντας να διαλύσει την πορεία.

Την επόμενη μέρα ελήφθησαν αυστηρά μέτρα ασφαλείας με απαγόρευση κυκλοφορίας, λογοκρισία στα έντυπα ενώ στις 23 Οκτωβρίου κατέφθασαν 4 πλοία με Βρετανούς στρατιώτες.

Τις επόμενες μέρες συνελήφθησαν και αργότερα εξορίστηκαν ως υπαίτιοι της εξέγερσης, ο μητροπολίτης Νικόδημος και άλλοι 5 Κύπριοι, μεταξύ των οποίων και οι ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου.

Διαδηλώσεις και άλλου

Διαδηλώσεις έγιναν και σε άλλες περιοχές, αλλά και χωριά. Συγκεκριμένα, οι διαδηλωτές απαίτησαν από τους Μουχτάρηδες να υποβάλουν πάραυτα τις παραιτήσεις τους παραδίδοντας την επίσημη σφραγίδα του αξιώματός τους. Μεταξύ των συλληφθέντων και κακοποιηθέντων συμεριλαμβάνονταν πολλοί χωρικοί.

Ο πρώτος νεκρός των Οκτωβριανών

Ο απολογισμός ήταν 15 τραυματίες και ένας νεκρός: Πρόκειται για τον 17χρονο Ονούφριο Κληρίδη. Ήταν γεννημένος το 1914, στον Άγιο Θεόδωρο του Αγρού και μετακόμισε στη Λευκωσία όπου και έλαβε τη βασική του μόρφωση.

Εργαζόταν σε ένα καφενείο και παράλληλα ασχολείτο με τον αθλητισμό, γραμμένος στο σωματείο του ΑΠΟΕΛ.

Ο 17χρονος τότε Ονούφριος ήταν ο πρώτος που έπεσε νεκρός μπροστά από το Κυβερνείο όταν άνοιξαν πυρ οι Βρετανοί.

Ο Κληρίδης μεταφέρθηκε αιμόφυρτος  στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας όπου και εξέπνευσε την επόμενη μέρα.

Η κηδεία του στις 23 Οκτωβρίου μετετράπη σε ένα μεγάλο συλλαλητήριο με μπροστάρη τον Αρχιεπίσκοπο, το ιερατείο, πολιτικούς, τον Δήμαρχο Λευκωσίας Θεμιστοκλή Δέρβη αλλά και πλήθος κόσμου.

Μέχρι σήμερα είναι η μεγαλύτερη μαζική διαμαρτυρία σε κηδεία που έγινε στην Κύπρο. Το πρώτο του μνημόσυνο, όμως, έγινε 30 χρόνια μετά.

Η αφορμή της εξέγερσης

Το αποικιακό καθεστώς είχε επιβάλει βαριά φορολογία και ο λαός ζούσε υπό οικονομική ανέχεια.

Το 1931 ο κυβερνήτης Ρόναλντ Στορς προσπάθησε να επιβάλει την πολιτική του με νέους φόρους αλλά το νομοθετικό συμβούλιο δεν την ενέκρινε κάτι που κατάφερε με βασιλικό διάταγμα.

Οι ενέργειες του (παρά τις προσπάθειες του να καταλαγιάσει την ένταση) προκάλεσαν μεγάλες διαδηλώσεις έξω από το κυβερνείο πρωτόγνωρες για την Κύπρο. 

Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους αποφασίζει να επιβάλει νέους φόρους αλλά με την ψήφο του μέλους του νομοθετικού συμβουλίου Τούρκου Νεγιατί Μπέη δεν εγκρίνονται, ωστόσο με διάταγμα παρακάμπτει την απόφαση του συμβουλίου.

Ακολουθεί παραίτηση του Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημου Μυλωνά, μέλους του συμβουλίου, ο οποίος στις 18 Οκτωβρίου με λόγο του που αναγνώστηκε σε όλους τους ναούς ζητάει από τον Κυπριακό λαό τη συμφιλίωση και ένωση για τον κοινό σκοπό δηλαδή την ένωση με την Ελλάδα.

Τα βαθύτερα κίνητρα

Τα βαθύτερα κίνητρα της εξέγερσης εντοπίζονται  στην στυγνή οικονομική και πολιτική καταπίεση των Βρετανών εις βάρος του συνόλου του πληθυσμού της Κύπρου πού είχε ενταθεί ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1930.

Αναλυτικότερα: 

• Το "δήθεν" νομοθετικό συμβούλιο που διοικούσε την Κύπρο το αποτελούσαν 13 μέλη από τα οποία τα 6 αντιπροσώπευαν την Ελληνοκυπριακή κοινότητα με μερίδιο 88% του συνολικού πληθυσμού. Τα υπόλοιπα 6 μέλη ήταν διορισμένοι Βρετανοί κρατικοί υπάλληλοι και Τουρκοκύπριοι. Όταν σε ένα ζήτημα οι δύο παρατάξεις βρίσκονταν αντίθετες και ισόπαλες, η βαρύνουσα ψήφος του Βρετανού Αρμοστή, που ήταν και ο πρόεδρος του "νομοθετικού συμβουλίου", εξασφάλιζε την πλειοψηφία για την Αγγλική πλευρά.Στην περίπτωση που οι Τουρκοκύπριοι συμφωνούσαν με τους Ελληνοκύπριους σε κάποιο θέμα, ο "πρόεδρος" είχε το δικαίωμα να αναπέμψει το ζήτημα για "επανεξέταση" σε "ειδικό συμβούλιο" αμιγώς Βρετανικής σύνθεσης. Εκεί στραγγαλίζονταν τα τελευταία απομεινάρια των πολιτικών ελευθεριών του συνόλου του Κυπριακού λαού.
• Όλοι οι ανώτεροι και ανώτατοι Διοικητικοί υπάλληλοι του Κυπριακού κρατικού μηχανισμού ήταν Βρετανοί, με αμοιβές πολλαπλάσιες από αυτές που δίνονταν στις υπόλοιπες Βρετανικές αποικίες και βάρυναν αποκλειστικά τον φτωχό Κυπριακό λαό. Συγκεκριμένα ένας ανώτερος Βρετανός κρατικός υπάλληλος λάμβανε ημερομίσθιο 4 λίρες όταν το ημερομίσθιο του Κύπριου εργάτη ήταν 2 σελίνια.
• Ο Κυπριακός λαός όφειλε να καταβάλλει τον Σουλτανικό φόρο υποτέλειας (τον λεγόμενο και «φόρο αίματος») που άγγιζε το ιλιγγιώδες ποσό των 90.000 λιρών ετησίως. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του ποσού, τα συνολικά έσοδα της Κύπρου το 1931 ήταν 739.000 λίρες. Το ποσό αυτό η εκάστοτε Βρετανική Κυβέρνηση από το 1878 δεν το κατέβαλλε ποτέ στον Σουλτάνο αλλά αντιθέτως το παρακρατούσε αφού η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν εκπλήρωνε τις δανειακές υποχρεώσεις της.

Το συσωρευθέν ποσό την εποχή από τον Σουλτανικό φόρο αλλά και από άλλους φόρους που επέβαλε η Βρετανία, στο νησί  άγγιζε τις 2.600.000 λίρες.

Σύμφωνα με δήλωση του Βρετανού Υπουργού Οικονομικών τον Ιούλιο του 1931 στην βουλή των κοινοτήτων, τα ποσά αυτά είχαν διατεθεί μυστικά από τους Βρετανούς για να εξυπηρετήσουν τα χρεολύσια των αιωνίως χρεοκοπημένων Οθωμανών.

• Από τις 5 Δεκεμβρίου 1929 με απόφαση του "νομοθετικού συμβουλίου" ο Κυβερνήτης της Νήσου Σερ Ρόναλντ Στορς, απέκτησε τον πλήρη έλεγχο στα ελληνικά σχολεία στην Κύπρο αφαιρώντας την διοίκηση τους από τις Ελληνικές κοινότητες, προνόμιο που απολάμβαναν κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Η κίνηση αυτή είχε ως στόχο τον έλεγχο των διορισμών στα Ελληνικά σχολεία όσων δασκάλων υποστήριζαν την Εθνική αφύπνιση. Παράλληλα ο Κυβερνήτης επέβαλε την επικράτηση της διδασκαλίας της Βρετανικής γλώσσας εις βάρος των Ελληνικών.

Ποιος ήταν ο Στορς

Στα βασικά αίτια που συντέλεσαν στην Κυπριακή εξέγερση οφείλουμε να αναφέρουμε την προσωπικότητα και την νοοτροπία του Βρετανού Αρμοστή Στορς.

Στρατιωτικός με λαμπρή σταδιοδρομία στον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά από ένα αρχικό σύντομο χρονικό διάστημα που σεβάστηκε πρόσωπα και θεσμούς, διοίκησε την Κύπρο περιφρονώντας ανοιχτά τον Κυπριακό λαό και τους αντιπροσώπους του, με περίσσια αυτοπεποίθηση που πήγαζε από την τυπική Βρετανική αποικιοκρατική νοοτροπία.

Οι συνέπειες

Η απάντηση των Βρετανών αποκιοκρατών ήταν άμεση μετά την εξέγερση. Όταν το 1933 πέθανε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, ο Κύριλλος ο Γ΄, η Κυβέρνηση έβγαλε διάταγμα με το οποίο απαγόρευε την εκλογή κι ενθρόνιση νέου Αρχιεπισκόπου οποιουδήποτε προσώπου που δεν θα τύγχανε της έγκρισης της! (Για το λόγο αυτό δεν προκηρύχθηκαν Αρχιεπισκοπικές εκλογές ως το 1947, οπόταν ήρθη το διάταγμα αυτό).

Ακόμη  απαγόρευσε την ίδρυση και λειτουργία κομμάτων και συντεχνιών κι επέβαλε ειδική φορολογία για να καλυφθούν οι ζημιές στο Κυβερνείο, κι όλα αυτά σε μια εποχή που η Κύπρος υπόφερε από μεγάλη ανομβρία και οικονομική δυσπραγία.