Του Δρ. Θωμά-Νεκτάριου Παπαναστασίου, αν. καθηγητή δημοσίου διεθνούς δικαίου, Νομική Σχολή-Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος

Η Τουρκία θέσπισε το 2005 ένα νέο νόμο, μέσω της υποτελούς σε αυτήν τούρκο-κυπριακή διοίκηση, ρυθμίζοντας σε μεγάλο βαθμό τα αρνητικά σημεία που είχε τονίσει η απόφαση Ξενίδη-Αρέστη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ, 22.12.2005) και σύστησε την τωρινή μορφή της Επιτροπής Ακίνητης Ιδιοκτησίας (ΕΑΙ). Ως αποτέλεσμα αυτής της ρύθμισης και με αφορμή την απόφαση Δημόπουλος (ΕΔΔΑ, 1.3.2010), το ΕΔΔΑ δέχθηκε ότι η προσφυγή στην ΕΑΙ (και τα όποια άλλα διαθέσιμα ένδικα μέσα στην «ΤΔΒΚ»), αποτελεί ένα συμβατό εσωτερικό ένδικο μέσο της Τουρκίας. Επομένως, το Δικαστήριο όρισε ότι οι Ελληνοκύπριοι πριν προσφύγουν σε αυτό,  θα πρέπει  να εξαντλούν τα εσωτερικά ένδικα μέσα της Τουρκίας, όπως άλλωστε προβλέπεται και από τη διάταξη του άρθρου 35 παρά. 1 της ΕΣΔΑ. Ως άμεση συνέπεια, όλες οι ατομικές προσφυγές Ελληνοκυπρίων που εκκρεμούσαν έως τότε ενώπιον του ΕΔΔΑ, αλλά και όσες προέκυψαν μετά την απόφαση Δημόπουλος και δεν είχαν κατατεθεί νωρίτερα στην ΕΑΙ, απορρίφθηκαν λόγω μη εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων.  

Αυτό είναι ένα ισχυρό δικονομικό πλεονέκτημα που δόθηκε στην Τουρκία ως εναγόμενο κράτος, με βάση όμως την προϋπόθεση (συνεχούς) ύπαρξης ενός αποτελεσματικού ενδίκου μέσου. Το ζήτημα δηλαδή, της αποτελεσματικότητας ενός εσωτερικού ενδίκου μέσου εξυπακούεται ότι δεν κρίνεται «άπαξ και εις αεί», αλλά είναι ένα θέμα που πρέπει να εξετάζεται διαρκώς και σε κάθε περίσταση, όπως εξάλλου έχει τονίσει και το Δικαστήριο (σε ευρεία σύνθεση) στην 4η Διακρατική Προσφυγή της Κύπρου κατά Τουρκίας (ΕΔΔΑ, 10.5.2001).  Έτι περισσότερο, από τη στιγμή που εκδόθηκε η απόφαση Δημόπουλος, έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία, 18 χρόνια από την ίδρυση της ΕΑΙ, και έχουν επέλθει γεγονότα, όπως το παράνομο «άνοιγμα» της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου, ώστε να καθιστούν σήμερα αναγκαία και αναπόφευκτη την επανεξέταση της αποτελεσματικότητας των εσωτερικών ενδίκων μέσων στην κατεχόμενη Κύπρο.

Εκτός των διαφόρων δυσλειτουργιών της διαδικασίας ενώπιον της ΕΑΙ, που καταδεικνύουν ένα διοικητικό-συστημικό πρόβλημα λειτουργίας της, η Τουρκία υποδεικνύει μια αντιφατική συμπεριφορά εις βάρος της αποτελεσματικότητας της διαδικασίας. Ενώ δηλαδή από τη μια, εμμένει «ζηλωτικά» στη θέση της απόφασης Δημόπουλος για τήρηση του κανόνα εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων, από την άλλη, δεκατρία χρόνια μετά την έκδοση της απόφασης εξακολουθεί να μην εκτελεί πολλές από τις εις βάρος της καταδικαστικές  αποφάσεις του Δικαστηρίου. Το πιο κρίσιμο όμως, στοιχείο, είναι ότι η Τουρκία  αρνείται έως σήμερα να συμμορφωθεί προς το σκεπτικό των αποφάσεων αυτών.  

Επομένως, προκειμένου η διαδικασία ενώπιον της ΕΑΙ να μπορεί να θεωρηθεί ως αποτελεσματική, θα έπρεπε, στην ήδη μεγάλη χρονικά καταγεγραμμένη λειτουργία της, να επιδεικνύει έναν μακρύ κατάλογο υποθέσεων που θα είχε επιτυχώς επιλύσει, και έναν ικανοποιητικό αριθμό προσφυγών, που θα είχε αποδώσει πλήρη θεραπεία της παραβίασης μέσω του δικαιώματος αποκατάστασης των θυμάτων (όπου αυτό θα θεωρούταν εφικτό).  

Αντιθέτως, τα επίσημα στατιστικά της ΕΑΙ καταδεικνύουν ότι, ενώ χιλιάδες υποθέσεις εκκρεμούν έως σήμερα, ελάχιστες έχουν επιλυθεί με τον τρόπο που ορίζει ο κανονισμός της, κάποιες άλλες τερματίστηκαν μέσω άτυπων διαπραγματεύσεων, ενώ το δικαίωμα αποκατάστασης ως μέσο θεραπείας αποτελεί μια σχεδόν ανύπαρκτη περίπτωση. Τέλος, αν υπολογίσουμε και τις πρόσφατες παράνομες κινήσεις της Τουρκίας για ιδιωτική εκμετάλλευση μέρους της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία χρησιμοποιεί τη διαδικασία της ΕΑΙ παρελκυστικά, χωρίς να επιδεικνύει οποιαδήποτε θέληση για ουσιαστική συμμόρφωση με τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ και για απονομή δίκαιης ικανοποίησης στα θύματα των παραβιάσεων. Για τους λόγους αυτούς, η προσήλωση στην αρχή της εξάντλησης των εσωτερικών ενδίκων μέσων στην περίπτωση των ελληνοκυπριακών προσφυγών κρίνεται απρόσφορη, και θεωρείται αναγκαία η ουσιαστική επανεξέταση από το ΕΔΔΑ της αποτελεσματικότητας της διαδικασίας ενώπιον της ΕΑΙ.     

Με τα παραπάνω ζητήματα ασχολείται η Νομική Κλινική του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφος, καθώς παρέχει νομικές υπηρεσίες σε προσφυγές που παρουσιάζουν ομοιότητες με την Υπόθεση Λοϊζίδου, τόσο ως προς τα νομικά ζητήματα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όσο και ως προς τα διαδικαστικά θέματα σχετικά με την καταχώρηση ενώπιον της «Επιτροπής Ακίνητης Ιδιοκτησίας» της Τουρκίας.