ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ*

Τον όρο «κοινή γνώμη» τον συνοδεύει συνήθως ένας προσδιορισμός. «Ανάστατη η κοινή γνώμη από την τραγική είδηση» ή «αμήχανη παρακολουθεί τις τραγικές εξελίξεις» ή, ακόμα, «έξαλλη η κοινή γνώμη από το ειδεχθές έγκλημα» άλλοτε «απλά παρακολουθεί», αλλά και εδώ «με κομμένη την ανάσα».

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η κοινή γνώμη, το μεγαλύτερο διάστημα, βρίσκεται σε μια κατάσταση υπολανθάνουσας ύπνωσης, ώσπου ο έντονος θόρυβος μιας είδησης την «αφυπνίζει» για λίγο ως την επόμενη μεγάλη είδηση της ημέρας. Αλλιώς πάει πάλι για ύπνο.

Ο πρώτος, λοιπόν, παράγοντας που διεγείρει την κοινή γνώμη είναι η είδηση που φτάνει μέσα από την τηλεόραση, τον τύπο ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Άλλος «πυροδότης» εξίσου ισχυρός είναι η επιδείνωση στην κατάσταση της οικονομίας, ιδίως όταν αυτή ακουμπά την τσέπη μας.

Η πολιτική κατέληξε «πυροδότης σε αφλογιστία», αν κρίνουμε από το ποσοστό συμμετοχής των νέων στην πολιτική και τα ποσοστά αποχής του πληθυσμού από τις εκλογές.

Ζώντας στον αιώνα- κυκεώνα της υπερπληροφόρησης, ο μέσος πολίτης, με τον χρόνο εναντίον του, ξεκινά με αρνητικό πρόσημο να διαμορφώσει άποψη για να συνεισφέρει έτσι στην κοινή γνώμη. Το περιβάλλον, για διαμόρφωση αντικειμενικής και νηφάλιας άποψης, το επιβαρύνει ακόμα περισσότερο το γεγονός ότι η είδηση ή το συμβάν φτάνει στον πολίτη με ταυτόχρονη την ερμηνεία του. 

Το μέσον που αναπαράγει την είδηση, στελεχωμένο από ειδικούς της επικοινωνίας, γνωρίζει την κόπωση και τη στενότητα χρόνου του πολίτη, καθώς επίσης και το πώς θα φωτίσει την πλευρά που θέλει. Δημοσιογραφικοί σχολιασμοί και υποδόριες ερμηνείες προσπαθούν να προλάβουν «διαφορετικές σκέψεις» εκ μέρους του πολίτη, σερβίροντάς του συμπεράσματα «κονσέρβα» διανθισμένα με απλοϊκές, εύληπτες και πειστικές ατάκες. 

Η προπαγάνδα, ο λαϊκισμός, η μονομέρεια, ο συμφεροντολογισμός, ακόμα και το «κυνήγι για εφφέ» είναι μερικά από τα μέσα της δημιουργίας στρεβλής εικόνας. Το γεγονός ότι όλα τα μέσα τρέχουν να «προλάβουν» την αυτόνομη σκέψη, πρέπει να μας κάνει όλους καχύποπτους. Δεν μπορεί να διαμορφώνεται τόσο γρήγορα η κοινή γνώμη σε πράγματα τόσο πολύπλοκα. Ας θυμηθούμε τον κακό χαμό και διχασμό με τα εμβόλια της πανδημίας και, πέρα από τον πόνο και τη θλίψη, την οργή για το πρόσφατο τραγικό δυστύχημα των Τεμπών. Τελικά, καταλήγουμε όλοι να έχουμε γνώμη αλλά λίγοι να έχουν προλάβει και να την έχουν σκεφτεί από μόνοι τους.

Η κοινή γνώμη, ανώριμη και χειραγωγούμενη από επιτήδειους, φορτίζεται, εκτρέπεται και αποκτά κανιβαλιστικές μανίες. Φράσεις όπως «θέλουν κρέμασμα», «παλουκώστε τους», «κόψτε τους τα χέρια» και τόσες άλλες ακόμη πιο σκληρές, τις συναντάς καθημερινά κάτω από αναρτήσεις στο διαδίκτυο, εισπράττοντας μάλιστα πλούσιο διαδικτυακό χειροκρότημα -likes.  

Μια άλλη βασική παθογένεια ως προς τη σωστή διαμόρφωση της κοινής γνώμης, αφορά άτομα μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας. Αυτές οι δύο ηλικιακές κατηγορίες, μέσα από εμπειρίες και προσωπικές διαδρομές, έχουν «κατασταλάξει» και μέσα τους έχουν σχηματοποιήσει καταστάσεις και διαμορφώσει πρόσωπα που έχουν παγιωμένη άποψη και που δύσκολα εκπλήσσουν ή εκπλήσσονται. Πολλές φορές, για να κατοχυρώσουν το δογματικό τους κέλυφος, διαλέγουν αυτοί το μέρος από όπου θα «προμηθευτούν» την πληροφόρηση. Αυτή η κοινωνική δεξαμενή με τις δύο ηλικιακές κατηγορίες είναι που συνήθως αποφασίζει. Θεωρείται, ας πούμε, ο «στέρεος πυθμένας» της κοινής γνώμης, που δεν χειραγωγείται αλλά ταυτόχρονα αποτελεί εμπόδιο και αγκύλωση σε καινοτόμες αλλαγές. 

Παρά τις παθογένειες της, όμως, η κοινή γνώμη έχει τεράστιες δυνατότητες βελτίωσης.

• Πώς διανύεται αποφασιστικά και γρήγορα αυτό το διάνυσμα;
• Τι θα σηματοδοτήσει ένα τεράστιο άλμα προς τα μπρος;

Η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου των πολιτών φαίνεται να είναι ο μόνος δρόμος. Η απόκτηση ΓΝΩΜΗΣ απαιτεί απόκτηση ΓΝΩΣΗΣ και ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ. Πρέπει να αποβάλουμε προκαταλήψεις, στερεότυπα και νοητικά σχήματα του παρελθόντος. Να απεγκλωβιστούμε από έτοιμες αντιλήψεις που ακυρώνουν τη σκέψη και να αναζητήσουμε ανεξάρτητες και αμερόληπτες πηγές πληροφόρησης από αντίθετους χώρους για τη διαμόρφωση της ολοκληρωμένης αλήθειας. 

Πλουραλισμός και αντικειμενικότητα είναι λοιπόν βασικές προϋποθέσεις στη διαμόρφωση μια σωστής αντίληψης της πραγματικότητας. Για να γίνει αυτό, βέβαια, πρέπει να υπάρχει ορθή λειτουργία της δημοκρατίας και παροχή ουσιαστικής παιδείας από μέρους του κράτους. 

Η διαμόρφωση πολιτών με αυτοπεποίθηση και προσωπικό προβληματισμό, αυτονομημένη σκέψη και σεβασμό στην άλλη άποψη, είναι προσωπική και κοινωνική κατάκτηση καθόλου εύκολη, αλλά αναγκαία για να περιφρουρήσει τις αξίες του κοινωνικού συνόλου, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. 

Στην αντίθετη περίπτωση θα έχουμε χειραγωγούμενους χαυνοπολίτες, υποχείριους στον κάθε δόλιο, και η γνώμη των επιτήδειων θα είναι υποκατάστατο της δικής τους.

Ανίδεοι, αντί να διαμορφώνουν, θα ακολουθούν τυφλοί την προπαγάνδα των εκπροσώπων των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων, που θα μοιράζουν λαϊκίστικες υποσχέσεις προβάλλοντας αναλώσιμους «μεσσίες» και «εθνοσωτήρες». Έτσι, η κοινωνία θα γεμίσει αντικρουόμενες φατρίες (ίδε Λιβύη) ειδικών συμφερόντων με μαζοποιημένα και χειραγωγούμενα άτομα σε ένα κοινωνικό χυλό που θα βράζει στο ίδιο το ζουμί του, αναπαράγοντας τον ημετερισμό, τη ρεμούλα και τη διαφθορά, μέχρι την τελική αποσάθρωση και διάλυση. 

*Ανειδίκευτος Νομικός