Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΓΑΠΙΟΥ
Το μακρινό 1992 ο Τζέιμς Κάρβιλ, επιτελάρχης του υποψηφίου των Δημοκρατικών Μπιλ Κλίντον, έριχνε στην προεκλογική εκστρατεία ένα από το πιο ευφυή σλόγκαν όλων των εποχών. Η φράση, ελαφρώς παραλλαγμένη από την αρχική της εκδοχή («The economy, stupid»), καταγράφηκε στο σκληρό δίσκο της συλλογικής μνήμης, όχι απλώς ως ένα πετυχημένο κεντρικό προεκλογικό σύνθημα, αλλά ως ένα λαϊκό απαύγασμα των τεκτονικών αλλαγών στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Στις μέρες μας, η ιστορική -πλέον- φράση χρησιμοποιείται κατά κόρον πέραν του πεδίου εφαρμογής της: από το περιβάλλον και τα μαθηματικά μέχρι τους… ψηφοφόρους (It’s the voters, stupid).
Λίγοι ωστόσο γνωρίζουν τον Κάρβιλ, περισσότεροι ασφαλώς θυμούνται τον Κλίντον, αλλά όλοι ενδιαφέρονται για την οικονομία. Την μικροοικονομία. Και δεν εννοούμε το μάθημα που διδάσκονται στο δεύτερο-τρίτο έτος σπουδών οι επίδοξοι οικονομολόγοι, αλλά την πραγματική, ζώσα, μικροοικονομία. Την οικονομία του (κάθε) νοικοκυριού.
Τα απλά μαθηματικά. Το «συν» του μισθού, το «πλην» των εξόδων, το «μηδέν» της αποταμίευσης. Μια οικονομία σε κρίση.
Στον αντίποδα, οι επίσημοι δείκτες. Τα αναγκαία εργαλεία για τη χάραξη μιας κρατικής οικονομικής πολιτικής. Μια μακροοικονομία: η θετική πορεία του ΑΕΠ, η κατακόρυφη μείωση της ανεργίας, το μαξιλαράκι του πλεονάσματος, η μείωση των δανείων, το (κατά κάποιο τρόπο) νοικοκύρεμα των δημοσίων οικονομικών, ένα (λέμε) ανθεκτικό τραπεζικό σύστημα. Μια οικονομία σε φάση ανάπτυξης.
Εν ολίγοις, μια αντίφαση: μια οικονομία μεταξύ ΕΕΕ και BBB. Από τους λήπτες βοηθήματος στους οίκους αξιολόγησης. Κάτι σαν… τραμπολίνο.
Ευτυχώς, η ανάγνωση των οικονομικών δεικτών έχει πάντα δύο όψεις. Τουλάχιστον δύο, εκτός και αν μιλούμε για… οικονομολόγους. Τότε, έχει πολλαπλές όψεις. Την εξής μία: τη στατιστική. Για τον πολύ κόσμο όμως, (που δεν σκαμπάζει από την οικονομική επιστήμη, την παρα-οικονομία και τη στατιστική), τα οικονομικά παραμένουν απλά μαθηματικά. Αυτά που ξέρει και αυτά που ακούει ότι πρέπει να ξέρει. Ισχύουν και τα δύο. Όπως το Τζόκερ. Δεν φτάνει μόνο να το ξέρεις…
Στην πραγματικότητα πάντως, έξι και κάτι χρόνια μετά το κούρεμα του «ηγέτη της κρίσης» και οκτώ χρόνια μετά την «αλώβητη οικονομία», βρισκόμαστε (αν δεν έχουμε ήδη εισέλθει) κοντά σε μια νέα κρίση. Πιο σιωπηλή, πιο βαθιά, πιο επικίνδυνη. Μια κρίση μετά την κρίση. Η αναδιανομή πλούτου συνεχίζεται με ποικιλόμορφους τρόπους -νόμιμους ενδεχομένως, αλλά όχι πάντα ηθικούς.
Η μεσαία τάξη πιέζεται, τα χαμηλά στρώματα συμπιέζονται, το χάσμα μεγαλώνει -όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια σχεδόν σε όλον το δυτικό κόσμο.
Επ’ αυτού, δεν χρειάζεται να ρωτήσουμε τους επαΐοντες, τουλάχιστον όχι όσους κομπάζουν ότι τα ξέρουν όλα παρότι δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που ξέσπασε μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008. Και σίγουρα όχι εκείνους που πριν τον κούρεμα του 2013 μας έλεγαν ότι ήταν περίπου αδύνατο να συμβεί κάτι τέτοιο, αλλά μετά το κούρεμα μας εξηγούσαν ότι δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Scripta manent.
(Υπάρχουν ασφαλώς γνωστικοί άνθρωποι που η γνώμη τους μετρά και δεν χρειάζονται κομματικό γλωσσάρι για να μας εξηγήσουν τι ακριβώς συμβαίνει, αλλά αυτοί είτε είναι δυσεύρετοι στον δημόσιο διάλογο, είτε τους ακούμε κατόπιν… εορτής.)
Η πραγματικότητα είναι ότι το 2019 σε σχέση με την προ του 2013 κατάσταση, τα νοικοκυριά έχουν λιγότερο διαθέσιμο εισόδημα, οι θέσεις εργασίας με χαμηλούς μισθούς ή μερικής απασχόλησης πολλαπλασιάστηκαν, το κόστος ζωής αυξήθηκε και… ο κατώτατος μισθός (που εφαρμόζεται σε μερικά επαγγέλματα) είναι κατά τον Υπουργό Οικονομικών «ψηλός»…
Ούτε όμως και στο επιχειρείν τα πράγματα είναι καλύτερα. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια απειλούν το (όσο απέμεινε) τραπεζικό (υπο)σύστημα, ο δανεισμός είναι μια δύσκολη εξίσωση με πολλές μεταβλητές, τα τέλη αυξάνονται, όλα τα αβγά έμειναν στο ίδιο καλάθι που είχαμε βάλει και την Thomas Cook. Η μεταρρύθμιση συνεχίζεται…
Απέξω, τα πράγματα είναι χειρότερα. Οι προβλέψεις για την ευρωπαϊκή οικονομία σε συνδυασμό με την πρωτοφανή γεωπολιτική αστάθεια, αφήνουν πολλούς άγρυπνους. Η απειλή ενός ντόμινο τρόμου είναι ορατή, οι προβλέψεις για «ξαφνικές χρεοκοπίες» ενισχύονται, η ισορροπία είναι εύθραυστη. Αρκούσε ένα τρομοκρατικό κτύπημα με drones στη Σαουδική Αραβία για να ξυπνήσουν πάλι οι εφιάλτες.
Εδώ που (ξανα)φτάσαμε δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Το εντός-εκτός περιβάλλον είναι ασταθές και ρευστό, οι πηγές κινδύνου πολλές και οι ανησυχίες περισσότερες. Η (νέα) κρίση είναι προ των πυλών -αν δεν είναι ήδη εντός. Εάν συνεχίσουμε τα λάθη του παρελθόντος, τα πράγματα δεν θα είναι απλώς χειρότερα. Θα γίνουν μόνιμα.
Υστερόγραφο (1): Έχει δίκαιο ο (υπό παραίτηση) Υπουργός Οικονομικών που λέει ότι «οι πολιτικές των ελλειμμάτων βολεύουν πρόσκαιρα και αφήνουν λογαριασμό για πάρα κάτω». Θα είχε περισσότερο δίκαιο αν αυτό ίσχυε και στον Συνεργατισμό που διασώθηκε δις με δική του πρόταση.
Υστερόγραφο (2): Η επίδειξη χλιδής σε περιβάλλον φτώχειας δεν είναι απλώς ηλιθιότητα. Δείχνει και το ποιόν του καθενός.
Σημείωση: Το Κυπριακό όπως το γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, έχει τελειώσει. Ο ασκός του Αιόλου έχει ανοίξει. Ο στρατηγικός στόχος της Τουρκίας δεν είναι μόνο ο έλεγχος της Κύπρου μέσω μια συνομοσπονδιακής ή άλλη διαιρετικής λύσης, αλλά και ο έλεγχος των ροών του φυσικού αερίου. Όπως θα ‘λέγε και ο Κάρβιλ, «It’s the gas, stupid!»
Καλή Κυριακή και Αγία Υπομονή!